Eilandstrijd om Emmalaan

De Raad voor het Openbaar Bestuur droeg de Texelse Emmalaan aan als voorbeeld van waar het wringt tussen burgers en gemeente. Hoe kon de herinrichting van de weg zo uit de hand lopen? Hoe moet het verder nu de Emmalaan wordt her-heringericht? Binnenlands Bestuur toog naar Texel.

Zeg het woord ‘Emmalaan’ en de gezichtsuitdrukking van de gemiddelde Den Burger verandert naar schamper lachend, soms wat verbeten en al hoofdschuddend. Een hoofdpijndossier mag je het met recht noemen. En dat niet alleen. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) koos het als een van de drie casestudies van de verkenning ‘Gezag van de overheid’. Hun reportage heet: Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald?.

De ROB constateerde dat besturen steeds vaker uitdraait op een conflict. Hoe komt dat? Waarom wantrouwen mensen hun overheid steeds vaker? Hoe valt de relatie tussen overheid en burger te herstellen? Binnenlands Bestuur reisde af naar Texel: wat is er geleerd van het proces naar de herinrichting van de Emmalaan? En hoe ging het proces naar de her-herinrichting? (Want dat gebeurde namelijk.)

Waar gaat het om? De Emmalaan is het zuidelijke deel van de rondweg om Den Burg, een doorgaande route voor veel verkeer, een ontsluitingsweg. Daarnaast lagen losliggende fietspaden. De komst van twee nieuwe scholengebouwen noopte het gemeentebestuur van 2014-2018 tot herinrichting van dat deel van de rondweg tot shared space.

Automobilisten zouden rekening houden met fietsende schoolgaande kinderen en minder hard gaan rijden. Fietsers en automobilisten waren ‘gelijkwaardige weggebruikers’. Inhalen was toegestaan. Een veilige weg, vonden de door de gemeente ingehuurde experts. Ook de raad liet zich overtuigen. Op twee oudere raadsleden na: de inmiddels over leden Dries Veltkamp van PvdA Pro Texel en VVD’er Jur Schuiringa.

Verontruste ouders

Veltkamp ontvangt al vroeg signalen van verontruste ouders. Het leidt in december 2017 tot het unaniem indienen van een amendement: op een later moment beslissen over de definitieve (infrastructurele) inrichting gebied Emmalaan. Dat amendement wordt later nog vaak aangehaald. Veltkamp en Schuiringa dienen een alternatief plan in, dat feitelijk neerkomt op een terugkeer naar de oude situatie.

Maar op wat kleine wijzigingen na wordt het eerste plan uitgevoerd. Na de verkiezingen krijgt wethouder Edo Kooiman (Texels Belang) het plan in de schoot geworpen. Als mensen de weg in het voorjaar van 2021 in gebruik nemen, vangt hij de klappen op. De weg mag objectief veilig worden bevonden, een gevoel van veiligheid is er allerminst, blijkt uit een enquête onder gebruikers van het wegdek. Driekwart voelt zich onveilig in de ‘fietsgoot’.

De Fietsersbond komt in het geweer en lokale activisten roeren zich op Facebook. Er volgen enkele aanpassingen, maar de toon is gezet. Als in november 2021 een amendement om weer losliggende fietspaden aan te leggen unaniem wordt aangenomen, moet de wethouder daarin mee. Echter, die kans wordt hem niet gegund door zijn eigen partij die een motie van wantrouwen indient. Kooiman zou ‘geen invoelsvermogen’ hebben met de gemeenschap. Een meerderheid van de raad steunt de motie, coalitiepartijen PvdA Pro Texel en VVD stemmen tegen. Kooiman stapt op en burgemeester Michiel Uitdehaag neemt het dossier tijdelijk over. De grote vraag is: hoe ging het participatieproces naar de her-herinrichting?

Die vraag leeft niet bij het Texelse college. Men wil niet aan de reportage van Binnenlands Bestuur meewerken. ‘Geen meerwaarde’, is het argument. Dat wordt ook naar de raadsleden toe gemaild. Het weerhoudt Anneke Visser-Veltkamp, dochter van wijlen Dries Veltkamp en fractievoorzitter van collegepartij PvdA Pro Texel, er niet van om aan het artikel mee te werken. Dat het college er anders over denkt, vindt ze ‘jammer’.

Omheind

Eerst maar eens kijken bij de afgesloten Emmalaan. Half februari begonnen de werkzaamheden voor de herherinrichting, half mei moet de weg weer open zijn. De straat is omheind, een graafmachine rijdt op en neer. Het gaat inderdaad maar om een paar honderd meter, hooguit. Aan de weg liggen twee grote schoolgebouwen die nog maar kort in gebruik zijn. ‘De Skool’ huisvest vijf basisscholen (600 leerlingen) en daarnaast staat de middelbare school. Het is de vrijdag voor de voorjaarsvakantie. Op het schoolplein verzamelen ouders zich om hun kroost op te halen. ‘Weggegooid geld’ en een ‘dom besluit’ noemen sommige van hen de eerste herinrichting.

Bij de lunch bevestigt Anneke Visser-Veltkamp dat de her-herinrichting van de Emmalaan acht ton kost. Met dat extra geld heeft ze moeite, ‘maar veiligheid is belangrijker’. En het plan van (mede) haar vader wordt nu postuum uitgevoerd. ‘Die fietsstraat bleek niet geschikt met vrachtverkeer, en voor automobilisten was het wennen.’ Haar vader en Schuiringa hadden er op voorhand geen goed gevoel bij. ‘Ik weet niet of dat terecht was.’ Zelf voelde zij zich er wel veilig, maar omdat dit niet bij iedereen het geval was, steunde ze toch het besluit in oktober 2022 voor ‘variant 4’ met de losliggende fietspaden, mede omdat zo het unanieme raadsbesluit van december 2021 werd uitgevoerd. ‘De gemeente heeft het geld, maar het is wel een dramadossier.’

De val van wethouder Kooiman was wrang. Hij kon niet beloven dat de her-herinrichting voor de zomer van 2022 af zou zijn. ‘Dat tijdpad was ook onmogelijk.’ De variantenstudie was in maart af. Met een nieuwe raad en college duurde het dus tot oktober 2022 voor erover werd gestemd. Keuzes maken als raadslid blijkt moeilijker dan Visser-Veltkamp had verwacht. Ze begrijpt dat de oude gemeenteraad op bureaus en experts heeft vertrouwd. ‘Het staat of valt toch met de informatie die je krijgt.’ Soms heeft ze het idee dat voor een kleinere gemeente ‘de jongste bediende’ van het onderzoeksbureau op de klus wordt gezet. ‘Die twijfels had ik eerder niet.’

Haar vader, een markante Texelaar, was begaan met jongeren. ‘Daarom werd hij veel benaderd door ongeruste ouders en bestuurders van sportverenigingen.’ Een geliefd raadslid dat goed was met wegen en veiligheid, vertelt ze. ‘Een van de aanzwengelaars van de maximumsnelheid van 60 km/u op het eiland.’ De twee oudgedienden voelden goed aan dat er ‘een gat zit tussen veilig zijn en veilig voelen’. Huidig VVD-commissielid Jur Schuiringa noemt het ‘te triest voor woorden’ dat het dossier-Emmalaan heeft kunnen plaatsvinden, vertelt hij aan de telefoon. ‘Het komt door de eigenzinnige ambtenaren. Dit is gewoon slecht of zelfs geen bestuur.’

Meest kwetsbaar

‘Wethouders en raadsleden komen en gaan, maar bij de ambtenaren ligt de basis’, zeggen Ireen Boekel en Harry de Porto namens de Fietsersbond. ‘Daar ligt het begin van verandering.’ De discussie over de Emmalaan blies de lokale afdeling van de bond nieuw leven in. Niet zozeer de (bijna)ongelukken, maar het subjectieve gevoel is het belangrijkste, vinden zij. ‘Kinderen zijn de meest kwetsbare fietsers. Ouders zeiden: rijd maar over het voetpad.’ Bij de her-herinrichting heeft de gemeente wel enorm zijn best gedaan, vinden ze, ‘al hebben ze er niet per se van geleerd.’

Een extern bureau kwam met vijf varianten, waarvan twee varianten met vrij liggende fietspaden. Toen mocht de Fietsersbond zijn zegje doen, net als de dorpscommissie en de scholen aan de Emmalaan. ‘Het ging heel open. Ik had het gevoel dat men onze inbreng serieus nam. Waar aandacht naartoe moest, werd een-op-een overgenomen. Dat was heel bijzonder.’ Toch zien ze geen echte omslag naar participatie bij de gemeente. ‘We vinden het een gedwongen huwelijk. Wij willen wel, maar de tegenpartij niet. We kunnen pas te laat aanhaken, waardoor je vaak achter de feiten aanloopt. We willen vroeger betrokken worden en dan proactief vanuit de gemeente.’

En dan is er nog ex-wethouder Edo Kooiman die door zijn eigen partij pootje werd gelicht met de gemeenteraadsverkiezingen in zicht. Kooiman vertelt dat twee van de drie huidige wethouders, Rikus Kieft (GroenLinks) en Cees Hooijschuur (Texels Belang) voor de motie van wantrouwen tegen hem stemden. Wrang was dat sommige partijen achteraf zeiden ‘dat ze het niet zo hadden bedoeld’. Het kwaad was immers al geschied. Kooiman wilde best ingaan op de wensen van de raad om losliggende fietspaden terug te brengen, ‘maar door aanbestedingen en wettelijke termijnen zou dat niet lukken voor de zomer van 2022’. Het werd een stok om mee te slaan. ‘We zijn anderhalf jaar verder en nu beginnen ze pas.’

Kort na zijn val overtuigde een groepje enthousiastelingen hem de nieuwe partij Hart voor Texel op te richten, vertelt Kooiman. ‘Ze leken mij een goede inbreng voor de Texelse politiek.’ De partij haalde een zetel bij de verkiezingen. Kooiman kon het participatieproces naar de her-herinrichting vanuit de raad meemaken. Maar dat viel tegen. ‘Er gebeurde niks.’ Pas in oktober stond het besluit op de raadsagenda. ‘Het viel nu onder wethouder Hooijschuur, die mij dus had weggestuurd.’

Kooiman stond achter het oorspronkelijke plan: de gedeelde weg met een snelheidsbeperking. ‘Als fietsers van de rijbaan af gaan, gaan automobilisten harder rijden’, vreest hij. ‘Ik houd mijn hart vast. Het wordt er niet veiliger op.’ Er zijn Texelaars die zich wel veilig voelden op de gedeelde weg, weet hij. Aan die enquête deden volgens hem maar 100 mensen mee. ‘Hoe representatief is dat?’ Dat de raad een keuze maakte op basis van gevoel beangstigt hem. ‘Als er straks een ongeluk gebeurt en die persoon klaagt de gemeente aan, is het lastig dat je op ‘gevoel’ moet terugvallen.’ Kooiman gaat uit van de feiten en stemde tegen de variant met twee losse fietspaden. ‘Dit is toch slecht, wat er nu gebeurt?’

Burgerberaad

Een burgerberaad om burgers meer te betrekken bij het beleid moet in deze collegeperiode het licht zien. Kooiman is geen voorstander. ‘Maar als het dan toch ingevoerd wordt, liefst zo snel mogelijk. Dan kunnen we ook verder.’ Veltkamp- Visser is benieuwd of inwoners zich dan meer gehoord zullen voelen. Ze vindt het lastig te beoordelen of het laatste proces rond de Emmalaan het vertrouwen van de inwoners in de gemeente heeft vergroot. ‘Ik heb niet het idee dat het corrigeren van fouten direct het vertrouwen terugbrengt. Het is inmiddels wel gebruikelijker om informatieavonden te houden en overlegstructuren in de programma’s op te nemen. Dat helpt.’

Of meer burgerparticipatie het vertrouwen wel terugbrengt, weet ze niet. ‘Als iets dan niet gebeurt, vindt men al snel dat er ook niet is geluisterd. Maar wat je wilt, kan niet altijd. In die fase zitten we nu: burgers weten niet goed wat ze bij participatie kunnen terugverwachten. We moeten de terugkoppeling verbeteren, dus aangeven dat de inbreng is meegewogen, maar dat ergens anders voor is gekozen.’ Volgens Schuiringa heeft het college het laatste proces rond de Emmalaan stilzwijgend laten verlopen. ‘De aannemer is begonnen. Verder is er geen woord aan besteed. Een stilzwijgende schuldbetekenis.’ Het college heeft wellicht geleerd van het proces, denkt hij. ‘Maar of het lang beklijft, weet ik niet.’

Met dank aan Job Schepers en Jeroen van Hattum van de Texelse Courant.