Grote Gedoger

Toch kan iedereen begrijpen dat een rechtse coalitie het niet gemakkelijk zal krijgen. Het verzet van buiten tegen het ‘kabinet-Wilders’ zal ongetwijfeld scherp en ruig zijn, zoals de PvdA zich in een uitgelekte notitie al heeft voorgenomen (al zal daar met Cohen als politiek leider niet veel van terecht komen). Maar het gevaar van binnenuit is waarschijnlijk nog groter.

Ik bedoel dan niet de twee CDA-dissidenten die anders dan Ab Klink niet zijn opgestapt en manmoedig twitteren dat hun bezwaren nog altijd niet zijn weggenomen. Belangrijker nog dan dat feit lijkt mij de spanning die het gevolg kan zijn van de incorporatie van de PVV in ons bestel en daarmee ook van het grote thema van de PVV: het terugdringen van de immigratie en het bevorderen van de integratie.

Wilders heeft zich de afgelopen week van zijn beste kant laten zien: hij schoot niet uit zijn slof toen Herman Tjeenk Willink, zijn verklaarde tegenstander, hem en zijn rechtse gesprekspartners nog een paar dagen in de wachtkamer zette, en zijn speech in New York was volgens vriend en vijand van een ongekende mildheid. Maar dat laat onverlet dat Nederland met Wilders in de rol van de Grote Gedoger hete debatten over de islam tegemoet gaat. En het is nog maar de vraag of de andere partijen daar klaar voor zijn.

Het punt is dat alle partijen in het centrum van de Nederlandse politiek – CDA, VVD en PvdA – ooit zijn ontstaan vanuit eensgezindheid over heel andere onderwerpen dan het grote thema van vandaag. De christendemocratie is geboren uit verzet tegen een liberalisme dat aan kerk en geloof geen plaats in de publieke ruimte wilde laten. Liberale en socialistische partijen zijn ontstaan rondom sociaal-economische onderwerpen: de vrijheid van de ondernemer, de rechten van de arbeider. Je kunt het over die onderwerpen met elkaar eens zijn, en vanuit die eensgezindheid een partij oprichten om specifieke belangen te behartigen – dat wil nog niet zeggen dat je dan ook met elkaar een eensluidende, samenhangende visie op de multiculturele samenleving kunt ontwikkelen. Bovendien zijn Nederlandse politici daar helemaal niet voor opgeleid. Politici in Den Haag kunnen met elkaar om een tafel gaan zitten en belangen tegen elkaar afwegen en uitruilen – hier een procentje erbij, daar iets eraf – maar aan deze cultuur van het eindeloze gepolder heb je niets wanneer het over de grote vragen rondom cultuur en geloof gaat. Die vragen om een visie, en voor een visie moet je boeken in plaats van nota’s en beleidsstukken lezen.

Omdat dit zo is, blijken de Grote Drie altijd weer tot op het bot verdeeld zodra het over de multiculturele samenleving gaat. VVD en PvdA hebben de interne strijd daarover maar ternauwernood overleefd. De conflicten tussen Wouter Bos en Ella Vogelaar, tussen Wilders en Van Aartsen en tussen Rutte en Verdonk brachten scheidslijnen aan de oppervlakte die hun partijen bijna deden scheuren. En nu is het CDA aan de beurt. De toekomst van de christendemocratie oogt wat onzeker, met historisch lage peilingen, een harde interne discussie en de afwezigheid van een onomstreden leider.

Daarom kan het zo maar zijn dat de nieuwe rol van de PVV tot keuzes in de nieuwe coalitie zal leiden die voor een te groot deel van de achterbannen van CDA en VVD te ver gaan. De spanningen die daarvan het gevolg zijn, zijn de oogst van de jarenlange weigering bij de Grote Drie om een heldere en fatsoenlijke visie op te schrijven en met kracht uit te dragen. Die weigering zou CDA en VVD nu zelfs kunnen gaan opbreken.

Maar zover is het nog niet. Vooralsnog stralen Wilders, Rutte, Verhagen en Opstelten vooral het vertrouwen uit dat ze er met elkaar uit gaan komen. Daarmee is deze politieke zomer een van de interessantste uit de afgelopen decennia.