Paal en perk aan ‘volksdemocratie’

Initiatieven om de burgerbetrokkenheid te vergroten zijn zeker op lokaal niveau nodig en wenselijk als vernieuwende invulling van de democratie. Het moet dan vooral gaan om onderwerpen die de eigen (leef)omgeving betreffen. Vermenging van deze ‘volksdemocratie’ met de bestaande vertegenwoordigende democratie, die aan de lat staat voor bredere belangenafweging, leidt tot het geleidelijk disfunctioneren van de vertegenwoordigende organen.

Tweedeling

Hiervoor waarschuwt de Raad van State in zijn beschouwing bij het jaarverslag 2016. Volgens de Raad tekent zich binnen het concept democratie een tweedeling af tussen de traditionele vertegenwoordigende democratie aan de ene en nieuwe vormen van directe volksdemocratie aan de andere kant. In nieuwe vormen worden besluiten gedragen ‘door instemming van burgers via directe betrokkenheid, referenda of andere vormen van rechtstreekse collectieve wilsuiting’, aldus de Raad.

Eigen leefomgeving

Het is goed dat burgers nauw betrokken worden bij besluiten die hun eigen leefomgeving betreffen. Als het gaat om publieke besluitvorming die ‘heden en toekomst van de hele politieke gemeenschap raken, moet echter worden onderkend dat het concept van de vertegenwoordigende democratie wezenlijk verschilt van dat van de ‘volksdemocratie’. Het is daarmee maar beperkt verenigbaar’, aldus de Raad. Als de verschillen tussen beide vormen van democratie onvoldoende worden beseft, ‘dreigt het gevaar dat in het publieke debat beide vormen worden verward en het beeld ontstaat dat er geen verschil tussen beide is en het om eenzelfde soort democratie gaat.’

Deelbelangen

Het incidenteel behartigen van deelbelangen dan wel het (duurzaam) behartigen van het algemeen belang is daarbij het wezenlijke onderscheid. ‘De vertegenwoordigende democratie is bedoeld om de verantwoordelijkheid voor een overkoepelende afweging mede te leggen bij een vergadering die duurzaam is betrokken en verantwoordelijk is jegens de bevolking voor de wijze waarop zij de gemeenschappelijke belangen behartigt’, betoogt de Raad. ‘Dat verhoudt zich niet met het ad-hoc karakter van besluitvorming door referenda, incidentele burgerbetrokkenheid en andere vormen van betrokkenheid zonder verantwoordelijkheid voor de gevolgen.’ Met andere woorden: volksvertegenwoordigers en bestuurders moeten zich verantwoorden over hun besluiten en worden daar op ‘afgerekend’. In de ‘volksdemocratie’ hoeven burgers zich niet te verantwoorden over genomen besluiten.

Zorgen

‘Zorg over het functioneren van de vertegenwoordigende democratie is begrijpelijk’, stelt de Raad. ‘Deze kan er mag er echter niet toe leiden dat de vertegenwoordigende organen de besluitvorming over algemeen verbindende voorschriften overlaten aan andere gremia of aan de uitkomst van volksraadplegingen.’