Kaderstelling cruciaal bij decentralisatie

Hoe kunnen gemeenteraden invloed uitoefenen op de uitvoering van de gedecentraliseerde taken in de sfeer van jeugdzorg, AWBZ-WMO en werk en inkomen? Die vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden.

Zoals het er nu naar uitziet – het wetgevings­proces  loopt nog – gaat het hier om exclusieve collegebevoegdheden. De wetgeving roept het college in medebewind. Dat betekent dat er niet is voorzien in een regelings- of bestuursbevoegdheid van de gemeenteraad. Dat is overigens wel te betreuren. Het is heel goed mogelijk om in de wetgeving op te nemen dat de raad een jeugdplan, een zorgplan of een participatieplan moet maken. Daarin zouden dan de hoofdlijnen van het beleid kunnen worden opgenomen die vervolgens door het college worden uitgevoerd. Het verplicht voorschrijven van dergelijke door de raad vast te stellen plannen veronderstelt wel dat er behoorlijk kan worden gedifferentieerd tussen gemeenten. En het betekent ook dat nationale sturing en toezicht worden bemoeilijkt.

De algemene verwachting is namelijk dat de zorg- en participatietaken in eerste instantie worden overgedragen aan de gemeenten, maar als de beoogde bezuinigingen zeker zijn gesteld en gerealiseerd op het decentrale niveau, dan zullen de nationale touwtjes weer flink worden aangetrokken. Er zullen dan nadere kwaliteitscriteria worden gesteld en bij knelpunten en te veel ongelijkheid volgt een nadere uniformering van de voorzieningen. Decentralisatie is vaak de opmaat voor een nieuwe golf van centralisatie. Of zoals de vroegere staatsraad Ed Berg dat destijds zo treffend uitdrukte: ‘Decentralisatie kan men beter schrijven met een spatie, de centralisatie.’ Om ruimte te houden voor departementale interventies zal de animo om planbevoegdheden voor de gemeenteraad op te nemen niet erg groot zijn. Het betekent dat de gemeenteraden niet erg veel formele aanknopingspunten hebben voor invloed. Natuurlijk kan achteraf verantwoording worden gevraagd voor de keuzes van het college en de wijze waarop is uitgevoerd. Het belangrijkste formele aanknopingspunt voor invloed is het begrotingsrecht van de raad. Er zal een enorm bedrag moeten worden bezuinigd. De aangebrachte verlichting in het zorg­akkoord is betrekkelijk marginaal. De begrotings­hoofdstukken voor deze dossiers kunnen de kapstok vormen voor kaderstelling door de raad. De bezuinigingsmodaliteiten kunnen daarin worden opgenomen, maar ook meer algemene beleidsoverwegingen.

Voor gemeenten die samenwerken in congruente samenwerkingsverbanden is er de complicatie dat deze beleidsvoornemens moeten worden gedeeld met de samenwerkende gemeenten. Die samenwerking betreft een collegesamenwerking, waardoor de raden geen directe betrokkenheid hebben op het regionale niveau. In een aantal regio’s met een stevige structuur – zoals Twente en de Drechtsteden – bestaat de neiging om ook op het regionale niveau aan samenwerkende raadsleden invloed te geven, bijvoorbeeld door commissies in stellen, bestaande uit raadsleden uit het algemeen bestuur van de regio. Onduidelijk is of een collegeregeling in een dergelijke mix kan worden gezet. Daarbij is tevens bepalend welke verhouding wordt gerealiseerd tussen de verantwoordelijkheid van het regionale niveau en die van de gemeenten afzonderlijk. Indien raadsleden zowel op het regionale als op het gemeentelijke niveau invloed wordt gegeven, kan dat ook verkeerd op elkaar inwerken.

Een heel praktische belemmering voor kaderstelling is dat de collegeprogramma’s voor de komende vier jaar zullen zwijgen omdat er momenteel geen duidelijkheid bestaat. Ook bij de voorbereiding van de gemeentelijke begrotingen voor 2015 zal die duidelijkheid er niet over de hele linie zijn. Op 1 januari 2015 volgt dan de sprong in het duister, waarna in de loop van dat jaar de gemeenteraden flink in de benen zullen moeten om iedere strohalm voor invloed aan te wenden.