Gemeente staat sterker onder de grond

Wie in een gemeente onder de grond duikt, stuit op allerlei juridische vragen. Van wie is de grond? Van wie zijn de leidingen? Wie betaalt verleggingen? De gemeente heeft inmiddels aan kracht gewonnen.

Duurovereenkomst opzeggen
Sinds de gas- en elektriciteitmarkt is geprivatiseerd besluiten gemeenten steeds vaker bestaande duurovereenkomsten op te zeggen. Liever regelen ze aanleg, instandhouding en verlegging van kabels en leidingen in gemeentegronden in een publiekrechtelijke verordening.

Hoge Raad
In 2011 besloot de Hoge Raad in een zaak van netbeheerders SNU/Stedin tegen de gemeente De Ronde Venen dat gemeenten in beginsel deze duurovereenkomsten kunnen opzeggen, tenzij erin duidelijk was vastgelegd dat dit is uitgesloten. Bij bijzondere omstandigheden moet de gemeente zwaarwegende redenen hebben voor opzegging of een opzegtermijn of vergoeding aanbieden. In 2014 werd deze uitspraak bevestigd door de voorzieningenrechter van de rechtbank Oost-Brabant in een zaak tegen de gemeenten Veghel, Bernheeze en Uden. Als opzegging van de duurovereenkomst rechtsgeldig is, geldt de publiekrechtelijke verordening.

Financieel voordeel
Kabel- en leidingexploitanten hoefden voorheen (en hoeven nog steeds niet) altijd een vergoeding aan een gemeente te betalen voor het hebben van kabels en leidingen in gemeentegrond. Wel kan in de verordening de regeling voor de kosten van verplaatsing veranderen. Dat betekent over het algemeen financieel voordeel voor gemeenten en stijgende kosten voor netbeheerders.

Gemeenten zoeken grenzen op
In de zaak voor de Hoge Raad moest De Ronde Venen verlegging op grond van verschillende duurovereenkomsten helemaal of voor de helft vergoeden. Nu de verordening bepalend is hoeft dat helemaal niet meer voor leidingen van 15 jaar en ouder, voor nieuwere leidingen wel. ‘Gemeenten kunnen in een verordening een nadeelcompensatieregeling vastleggen. Dat is maatwerk’, aldus advocaat Kim Heesakkers van Hekkelman Advocaten. Meestal gaan netbeheerders wel akkoord met de verordening, maar sommigen uit financiële overwegingen niet. ‘Er lopen nog procedures over de vraag waar de grenzen liggen. Gemeenten en netbeheerders zoeken de grenzen op.’

Elke partij gelijk behandeld
Strategisch adviseur Martin Heijtel van de gemeente De Ronde Venen was destijds als verantwoordelijk ambtenaar betrokken bij de rechtszaak. ‘De zaak kwam voort uit de dijkverschuiving in Wilnis. Kabels waren verschoven, dus werkzaamheden waren nodig.’ Het nutsbedrijf sprak van een reconstructie en wilde een beroep doen op de verlegregeling. Daarmee zouden alle kosten voor de gemeente zijn. ‘Dat vonden wij onredelijk. We hebben de regelingen op een rij gezet en constateerden dat de wereld is veranderd. De gemeente was geen eigenaar meer van de nutsbedrijven. Zij waren spelers op de energiemarkt geworden. Daarop hebben we de oude privaatrechtelijke overeenkomst opgezegd. Elke aanbiedende partij wordt nu gelijk behandeld.’

Nadeelcompensatieregeling
Sindsdien werkt de gemeente met een publiekrechtelijke verordening en dat gaat goed, aldus Heijtel. ‘We hebben in de verordening een nadeelcompensatieregeling opgenomen. De gemeente betaalt de kosten volledig als op zijn aandrang binnen vijf jaar na aanleg moet worden gegraven. Is die termijn tussen vijf en vijftien jaar, dan betalen wij een aflopend bedrag. Liggen leidingen langer dan vijftien jaar onder de grond, dan zijn de nutsbedrijven verplicht de kosten te betalen.’

Lees het hele artikel over ondergrondse geschillen in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week. (inlog)