Gemeenten: 'nepaanwijzing' asielzoekers slechte zaak

Gemeenten reageren onaangenaam verrast op het ontbreken van een juridische grondslag voor de aanwijzing, ofwel dwingende opdracht, om asielzoekers op te vangen. Vooral burgemeester Reinie Melissant van Gorinchem is fel. ‘Het feit dat het rijk bewust onjuiste juridische gronden heeft ingezet om gemeenten tot opvang te dwingen, laat zien dat een herijking van het moreel kompas op topniveau noodzakelijk is.’

Verontwaardigd

Het kabinet verplichtte Enschede, Venray, Gorinchem en de regio Rotterdam in december om 2.000 asielzoekers op te vangen voor drie tot zes maanden. Uit antwoorden van de maandag afgezwaaide staatssecretaris Ankie Broekers-Knol op Kamervragen van het onafhankelijke Kamerlid Pieter Omtzigt en de SP, bleek dat de aanwijzingen geen grondslag in Nederlandse wet- en regelgeving hebben. Dat leverde niet alleen bij Omtzigt en de SP verontwaardigde reacties op – die dinsdag tot nieuwe Kamervragen hebben geleid –, maar vooral ook bij de gemeenten die eind vorig jaar dachten door het rijk te zijn verplicht extra asielzoekers op te vangen.

Gammele onderbouwing

Het college van Venray is ‘uitermate verrast’ dat de aanwijzing van staatssecretaris Broekers-Knol nu formeel geen wettelijke grond blijkt te hebben. Burgemeester Leontien Kompier van Venray wil op korte termijn een overleg met de nieuwe staatssecretaris om de ontstane situatie te bespreken. ‘Dit verandert de feitelijke situatie’, aldus Kompier.  ‘Dat de juridische onderbouwing van het aanwijzingsbesluit gammel was, wisten we al’, laat de Gorinchemse burgemeester Mellisant weten. ‘We hebben er bewust voor gekozen om ontheemden in onze stad een veilige plek te bieden. De maatschappelijke urgentie was hoog. Ook hebben we eerder aangegeven dat Gorinchem geen aanwijzing nodig had. In het verleden hebben we onze verantwoordelijkheid genomen en dat doen we nu ook.’ De gemeenteraad van Gorinchem heeft bovendien een motie aangenomen waarin de noodopvang maximaal een jaar open mag blijven. ‘Dat is langer dan het minimum van zes maanden uit de aanwijzing’, aldus Mellisant.

Schadelijk voor verhoudingen

Daarmee lijkt ze te willen benadrukken dat gemeenten asielzoekers ook uit eigen beweging willen opvangen, zonder dat ‘Den Haag’ gemeenten daar met harde hand toe dwingt. Dat standpunt deelt de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb, tevens voorzitter van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. ‘Ik heb houvast aan het feit dat we iets goeds aan het doen zijn: het opvangen van mensen in nood’, stelde Aboutaleb tegenover het ANP. ‘Voor de toekomstige verhoudingen tussen rijk en gemeenten/regio’s is dit zeer schadelijk.’

Aanwijzing past niet

Los van het ontbreken van een juridische grondslag van de aanwijzing uit december maken de VNG en de Enschedese burgemeester Theo Bovens zich vooral zorgen over een passage in het nieuwe regeerakkoord, waaruit blijkt dat het kabinet Rutte IV het instrument van aanwijzing vaker wil inzetten. ‘Wanneer het algemeen belang dit noodzakelijk maakt, zal het kabinet, met inachtneming van de lokale autonomie en passende waarborgen, gebruik maken van de mogelijkheid een aanwijzing te geven aan de medeoverheden’, aldus het coalitieakkoord. Een aanwijzing past volgens de VNG niet in een verhouding waarin rijk en medeoverheden gelijkwaardig als een overheid samenwerken. ‘De manier waarop in het recente coalitieakkoord gesproken wordt over aanwijzingen, zal niet bijdragen aan goede bestuurlijke verhoudingen’, stelt ook Bovens.

Structurele oplossing

Hij vindt dat het regelen van een adequate juridische grondslag voor dergelijke aanwijzingen geen prioriteit moet krijgen. Wel moet er een structurele oplossing komen voor de opvang van vluchtelingen. In overleg met gemeenten en de VNG, benadrukt Bovens. ‘Dat is niet alleen goed voor het vertrouwen in het stelsel van Nederlandse overheden, maar ook in het belang de asielzoekende vluchteling zelf.’ De VNG wil dat er een structurele oplossing komt. Op dit moment breekt het rijk locaties af als de vluchtelingenstroom afneemt en bouwt het locaties weer op zodra de vluchtelingenstroom toeneemt. Volgens de VNG moet er een stabiele opvangcapaciteit komen die, als er minder vluchtelingen zijn, ook benut kan worden voor andere mensen die urgent tijdelijke huisvesting nodig hebben. ‘Daarmee kan het landelijke jojobeleid, waar nu sprake van is, worden voorkomen,’ aldus een woordvoerder van de VNG.

Schijnbevel bewuste strategie

Kamerlid Omtzigt en zijn collega Jasper van Dijk (SP) nemen geen genoegen met de beantwoording op hun eerder gestelde Kamervragen. De twee hebben dinsdag een reeks nieuwe Kamervragen gesteld. Beide fracties willen onder meer weten of het een ‘welbewuste strategie was om zo min mogelijk (naar buiten toe) te communiceren dat de aanwijzingsbrieven geen rechtsgevolg hadden om het effect van deze schijnbevelen zo groot mogelijk te laten zijn?’ De impact van dit schijnbevel op de interbestuurlijke verhoudingen is groot, zo stellen beiden. Deze misser kan bovendien ook gevolgen hebben voor het vertrouwen tussen overheid en burgers. ‘Moet een burger vanaf nu bij een brief van de belastingdienst zelf gaan uitzoeken of het schijnbevel is of dat er een wettelijke basis onder de brief ligt?’, vragen Omtzigt en Van Dijk aan onder meer Rutte, de staatssecretaris van justitie en aan minister Ollongren als voormalig minister van Binnenlandse Zaken. Ook willen ze duidelijkheid over de bewuste passage over aanwijzingen in het regeerakkoord. Alle correspondentie tussen het ministerie, de betrokken gemeenten/regio en de VNG over de ‘aanwijzing’ moet naar de Kamer worden gestuurd.