Geen keus kleine(re) gemeenten

In het rapport ontbreken voorstellen om tot gemeentelijke herindeling of departementale herschikking van taken te komen. Decentralisatie van taken van rijk naar gemeenten kan, zo kondigde D'Hondt bij het begin van zijn werkzaamheden aan, leiden tot departementale herschikking en gemeentelijke herindeling. Van beide is het niet gekomen.

Het geeft te denken dat de commissie-D'Hondt over de gevolgen van decentralisatie voor de organisatie en de werkwijze van de ministeries niets zegt. Voor een interbestuurlijke taakgroep die zijn rapport Vertrouwen en verantwoorden noemt, is dat zelfs ronduit teleurstellend. Het zal het vertrouwen bij de gemeenten in decentralisatie niet vergroten.

Voorstellen om kleinere gemeenten te fuseren, doet D'Hondt begrijpelijkerwijs vanwege de gevoeligheid van het onderwerp niet. Hij beperkt zich tot de mededeling dat het ongewenst is als één enkele gemeente herindeling tegenhoudt. Dat zal in sommige regio's al met gejuich worden begroet, want overal is er wel een notoire dwarsligger. D'Hondt maakt geen onderscheid in de omvang van gemeenten. Alle gemeentelijke taken die de wet (lees: Den Haag) oplegt, moeten door alle gemeenten worden uitgevoerd. Voor grote gemeenten is dat een gemakkelijker te verteren boodschap dan voor de kleintjes. Die kreunen onder de toenemende lasten omdat zij te weinig en onvoldoende goede ambtenaren hebben. De beloofde gefaseerde invoering is slechts een doekje voor het bloeden.

De kleinere gemeenten hebben geen keus. Bij voorbaat de overheveling van taken afwijzen, is jezelf een brevet van onvermogen opspelden. Meedoen en kijken met welke buur- of centrumgemeente de nieuwe taken kunnen worden uitgevoerd is de enige oplossing. Afzijdigheid is geen optie, want met een complex van nieuwe, deels wettelijke maatregelen wil 'Den Haag' inzicht krijgen in de prestaties van gemeenten. Elke gemeente moet bovendien verplicht elke vier jaar een bestuurskrachtonderzoek ondergaan. Dat gaat volgens een nieuw te ontwerpen Haags model. Voor gemeenten heeft dit als nadeel dat zij vermoedelijk minder greep krijgen op de uitkomsten van het bestuurskrachtonderzoek.

Er is weinig fantasie voor nodig wat het uiteindelijke resultaat van de door de commissie D'Hondt geschetste extra decentralisatie van taken oplevert. Zeker kleinere gemeente moeten nog meer samenwerken. Onvoldoende presteren en zwak bestuur wordt onmiddellijk blootgelegd. Het debat over fusie wordt onvermijdelijk aangejaagd. Herindeling komt daarmee voluit terug op de politieke agenda's. Of dat in het belang is van de gemeente als eerste overheid en haar burgers, en bijdraagt aan een krachtig openbaar bestuur, laat de commissie-D'Hondt onbeantwoord. Maar dat zal de kleinere gemeenten niet zijn ontgaan.