Gas terug

Zo'n sobere levenshouding gaat van generatie op generatie: ook ik kan nog steeds geen eten weggooien. Het lukt me pas om dat restje pasta weg te gooien nadat het een week in de koelkast heeft gestaan.

Ieder gezin heeft zijn eigen woorden, woorden die meestal door de kinderen bedacht worden en vervolgens een eigen leven gaan leiden. Vooral mijn oudste broer was daar goed in. Grote elektriciteitsmasten vond hij op bloemen lijken, dus dat werden 'bloempjesmasten'. Toen hij een verhaal uit de bijbel navertelde waar vuur aan te pas kwam (er zit nogal wat vuur in het Oude Testament) werden de goden aan geroepen met de tekst 'Geef gas, geef gas!'. Want vlak daarvoor was Hardenberg aangesloten op het nationale gasnet, na de ontdekking van de gasbel bij Slochteren.

Ik moest met enige nostalgie aan dat 'Geef gas, geef gas!' denken toen ik in het NRC een politieke analyse las over vijftig jaar Slochteren. Op 22 juli 1959 werd op het land van boer Kees Boon bij Slochteren één van de grootste gasvelden in de wereld gevonden. De boer werd er niet veel beter van, de Nederlandse staat wel. Vijftig jaar gas van Slochteren heeft de nationale schatkist zo'n 200 miljard opgeleverd. Het stuk in het NRC geeft een ontluisterend beeld van de besteding van al dat geld. Er was een jubelstemming onder de politici. 'We zitten de komende decennia op rozen', vat de stemming het beste samen. Met de naoorlogse soberheid was het in één klap gedaan.

Zoveel geld, daar wist de protestgeneratie wel raad mee in de kabinetten Den Uyl en Van Agt. Bijna de helft van het geld is besteed aan sociale zekerheid en 'openbaar bestuur en veiligheid'. Lees: riante sociale voorzieningen en een uit de hand gelopen overheidsbureaucratie. Het plaatst het veelgeroemde Nederlandse poldermodel in een heel ander perspectief. Op basis van de gegevens van het NRC is mijn globale schatting dat sinds 1970 ieder jaar ruim twee procent van ons Bruto Binnenlands Product te danken was aan Slochteren. Geen economisch wonder dus, maar gewoon een OPEC-land dat dankzij een grote voorraad grondstoffen mooie economische cijfers heeft.

Als we die twee procent per jaar er af halen dan is Nederland het sufferdje van Europa. Wij schamperen misschien wel over de gekke politieke situatie in België, maar gecorrigeerd voor aardgasbaten hebben de Belgische bestuurders het beter gedaan. Misschien nog wel het meest pijnlijk is dat, ondanks al die welvaart, Nederland de afgelopen veertig jaar heeft bezuinigd op onderwijs en onderzoek. Toen de gaskraan van Slochteren echt openging, eind jaren zestig, had ons land de hoogste publieke en private investeringen in kennis en onderzoek ter wereld. Tot vijf jaar geleden hadden we de laagste onderwijsbestedingen van de EU, een trend die gelukkig aan het keren is.

Vijftig jaar Slochteren geeft dus weinig aanleiding voor de politieke elite om zichzelf eens flink op de borst te kloppen. Achtereenvolgende kabinetten hebben zich gedragen als Enron in de tijd van de internetbubbel. Het geld is er doorheen gejoeld, de boeken zijn mooi opgepoetst, maar het heeft weinig duurzame resultaten opgeleverd.

Tijdens een Slochterenfeestje wist Exxon deze week te melden dat er nog veel meer gas uit het veld te halen is dan verwacht. Nog jarenlang meevallers dus. In Noorwegen gaat dat geld in een fonds om pensioenen te financieren. Dat lijkt me de beste besteding. De Nederlandse politiek blijkt niet om te kunnen gaan met weelde.

Het is misschien wat saai, die wederopbouw-soberheid, maar liever dat dan een herhaling van de afgelopen veertig jaar.

Frans Nauta