Dantumadeel houdt fusieboot af

De Friese gemeente Dantumadeel wil geen bestuurlijke fusie met de omliggende gemeenten Dongeradeel, Kollumerland en Nieuwkruisland en Ferwerderadeel. Deze gaan nu samen verder met goedkeuring van de provincie Friesland. Dantumadeel blijft alleen achter. Zelfs de aangekondigde ambtelijke fusie lijkt nu niet meer zeker.

Korte termijnargumenten
Burgemeester Bearn Bilker van Kollumerland en Nieuwkruisland zag de bui vorige maand al hangen in zijn “kollum” op de gemeentelijke website. Tien jaar voorbereiding zat er in de gemeentelijke herindeling die per 1 januari 2019 een feit moet zijn. Dantumadeel had zijn gemeente nota bene zelf gevraagd, maar laat het nu te elfder ure afweten. ‘Het is een heel moeilijk, ingewikkeld en gevoelig dossier. Alles kan tegen je gebruikt worden’, kenschetst Bilker de situatie. Zijn column voor de besluitvormende raadsvergadering van Dantumadeel over de bestuurlijke fusie viel bijvoorbeeld niet in goede aarde. Bilker schreef dat korte termijnargumenten leidend waren voor Dantumadeel.

Dezelfde problematiek
Bilker wil die argumenten wel noemen. ‘De financiën zijn niet op orde, we kunnen het zelf wel en de lijnen zijn nu kort naar de dorpen. Maar al die problemen kun je één voor één oplossen. Zij kijken naar hun eigenbelang, terwijl onze vier gemeenten allemaal dezelfde problematiek hebben: krimp, sociaaleconomisch, infrastructureel en werkgelegenheid. Daaraan voorbijgaan vind ik korte termijndenken.’ Korte lijnen kun je volgens Bilker regelen, zoals ze het in Súdwest-Fryslân ook hebben gedaan, met een contactpersoon op ambtelijk niveau. ‘En financieel staan we er alle vier slecht voor. Ik heb in de financiële scan niet kunnen ontdekken dat Dantumadeel het beter doet.’

Uitstel politiek uitgebuit
Bilker wijst erop dat Dantumadeel Kollumerland heeft gevraagd en niet andersom. ‘Wij waren in de weer met Achtkarspelen. En nu stapt Dantumadeel er zelf uit.’ Of de ambtelijke fusie met Dantumadeel wel doorgaat is voor Bilker nog een groot vraagteken. Hij wijst op een bijdrage van oppositiepartij Dantumadeel ’82 waar hierover ernstig wordt getwijfeld. ‘Het uitstel van de ambtelijke fusie wordt politiek uitgebuit, terwijl het primair te maken had met nog lopende gesprekken met vakbonden over arbeidsvoorwaarden. Het was verstandig de ambtelijke fusie daarom een jaar uit te stellen.’

Drie gemeenten gaan verder
Zijn gemeente kan Dantumadeel niet links laten liggen. ‘We hebben de gemeente juist heel erg nodig’, stelt Bilker. ‘Met zijn vieren hadden we twee “Wouden-gemeenten” tegenover twee “Klei-gemeenten”. Met de omvang van Dantumadeel waren we opgewassen tegen Dongeradeel. Nu is die verhouding verstoord.’ Niettemin gaan de drie nu zelf verder. Van de provincie Friesland moest de bestuurlijke fusie van onderop komen. 'Ik heb net een brief gekregen waarin de provincie akkoord is met een fusie van de drie gemeenten. Het is immers van onderop gekomen.’ Die situatie is voor Bilker niet ideaal. ‘Maar het is nu schluss. We gaan er zelf niet meer aan trekken. Ik hoop wel dat de ambtelijke fusie doorgaat.’

Zorgen over toekomst
Collega-burgemeester Sicko Heldoorn van Dantumadeel hoopt dat ook en heeft daar met het college ook op ingezet. Maar de raad beslist daarover. En die wil hij niet voor de voeten lopen. Zelfs niet als het resultaat kan zijn dat Dantumadeel straks alleen overblijft en wellicht later wordt gedwongen zich bij andere gemeenten aan te sluiten. ‘Nu bestaat die doorzettingsmacht niet. Mijn zorg is dat je niet weet hoe dat in de toekomst zal gaan en of het rijk daar bijvoorbeeld een rol in krijgt.’

Verscherpte posities
Heldoorn werd in 2014 waarnemend burgemeester van Dantumadeel. Een half jaar daarvoor had de raad zich tegen verdere ontwikkeling van de samenwerking van de vier gemeenten uitgesproken. De raad schaarde zich wel achter een ambtelijke fusie. ‘De andere gemeenten waren daar kwaad over, want die wilden graag fuseren. Een ambtelijke fusie hoefde van hun dan ook niet meer.’ Na de verkiezingen van 2014 verscherpten die posities zich. In de zomer werden door bestuurskundige Lemstra sessies gehouden met de raden. ‘De slotsom was dat de ambtelijke fusie van start zou gaan per 1 januari 2015 en Dantumadeel zich niet bond aan een bestuurlijke fusie, maar daar voor april 2016 uitsluitsel over zou geven.’

Besluit doorgeschoven
Het college had aangeraden in te stemmen met de fusie, maar de tegenargumenten dat de gemeente er financieel slechter van zou worden en haar identiteit zou kwijtraken gaven eind maart de doorslag. De raad van Dantumadeel stemde tegen de bestuurlijke fusie, een week nadat de andere raden ermee hadden ingestemd. Met de ambtelijke fusie en de kosten voor een interim-directeur die de fusie moet leiden werd wel ingestemd. Het besluit over 1,2 miljoen frictiekosten voor de ambtelijke fusie (360 duizend voor Dantumadeel) en vorming van een gezamenlijke ict-voorziening met de gemeente Leeuwarden werd doorgeschoven. ‘We deden een financieel voorstel, maar tegenstanders van de bestuurlijke fusie wilden ook niet verder met de ambtelijke fusie. Er rezen vragen of voldoende rekening was gehouden met het feit dat we er bestuurlijk uitgestapt zijn. We kijken nu opnieuw naar het stuk.’

Grote morele druk
Heldoorn ervoer grote morele druk van de andere gemeenten om met de fusie in te stemmen. ‘Het zou niet anders kunnen. Nou, dat was niet de formulering die de partijen bij Lemstra hebben ondertekend. Kennelijk zit die formulering niet bij alle partijen tussen de oren en in het hart.’ Belangrijkste argument om wel te fuseren is de stevigheid van de gemeente. ‘Een grote gemeente kan ook op lange termijn financieel noodzakelijk zijn.’

Gallisch dorpje
Volgens Heldoorn is het niet zo dat Dantumadeel na een fusie niets meer te zeggen heeft. ‘Je kunt best een constructieve aansturing bedenken. Maar anderen demoniseren de ambtelijke fusie nu.’ Heldoorn zou het als portefeuillehouder buitengewoon vervelend vinden als de ambtelijke fusie niet doorgaat. Hij wil niet vooruitlopen op een mogelijke afwijzing door de raad. ‘We moeten het stap voor stap doen en de raadsvergadering van 31 mei goed voorbereiden.’ Bij voor- en tegenstanders zijn de emoties hoog opgelopen. Heldoorn: ‘Er is anderhalve meter aan rapporten met zowel het ene als het andere gelijk, allebei door hoogleraren onderbouwd.’ Bij een afwijzing van het financiële voorstel ziet Heldoorn de vooruitzichten voor zijn gemeente wel minder gunstig in. ‘Wat eerst een formaliteit leek, wordt straks een discussie over de voortgang van de ambtelijke fusie.’