BZK-focus op economie is riskant

De secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken (BZK) – Richard van Zwol – presenteerde in het vorige nummer van Binnenlands Bestuur een strategie voor het departement in de komende jaren. Die strategie heeft uitdagende elementen maar is ook riskant.

Naar een nieuw en inhoudelijk profiel van BZK wordt hunkerend uitgekeken. Bij de lopende decentralisaties waren het de vakdepartementen die hebben bepaald hoe de enorme taakuitbreiding voor de gemeenten eruit kwam te zien, met daarbij een slechts marginale rol voor BZK.

Het karakter van het openbaar bestuur is er wezenlijk door veranderd. Nu wordt de inschatting gemaakt dat het economische herstel agenda-bepalend zal zijn voor de komende jaren. Het departement wil dan aan tafel, initiatief nemen en de economische bedrijvigheid faciliteren door snellere besluitvorming, wetgeving die experimenten mogelijk maakt en een focus op de steden waar de economische groei zich concentreert. Het openbaar bestuur en de markt moeten nog dichter naar elkaar toe. Het openbaar bestuur moet zich aanpassen aan de turbosnelheid van de markt. Van Zwol wijst bijvoorbeeld op de razendsnelle ontwikkeling van drones. Lange procedures om die toe te staan werken belemmerend. Voor het Nederlandse bedrijfsleven zal deze boodschap van Van Zwol erin gaan als gods woord in een ouderling.

Ook in de grote steden lusten bestuurders wel pap van deze verhalen, want door de stroperigheid van de huidige besluitvorming worden te weinig meters gemaakt. Indien veel rimram in de sfeer van regels, vergunningen, toezicht, controle, verantwoordelijkheid en democratie kan worden opgeruimd, kunnen bestuurders echte en horizontale compagnons worden van de chefs in het bedrijfsleven en kan Nederland opstoten in de vaart der volkeren. Zo deden we het immers ook in de Gouden Eeuw. De bestuurlijke regenten en de private ondernemers waren nauwelijks van elkaar te onderscheiden. De snelheid van de één vormt echter de achterstand van de ander. En daarom is deze strategie van BZK beslist uitdagend, maar tegelijkertijd ook risicovol.

Economie en bedrijvigheid behoren niet tot de core business van BZK. De kans dat bij de uitvoering van deze strategie BZK door vakdepartementen uit de wedstrijd wordt gefietst, is aanzienlijk. Zou een dergelijke overvleugeling door vakdepartementen zich nog een keer voordoen, dan kan BZK worden afgeschreven. Een tweede probleem is dat in deze strategie een reeks klassieke waarden van het openbaar bestuur lijkt te worden geofferd. Democratie, controle, verantwoording en toezicht hebben hun prijs. En de waarden die daaronder liggen, moeten vooral door BZK worden bewaakt. Indien datzelfde departement nu voorop gaat lopen om die waarden te relativeren, ontstaat een curieuze spanning. En ten slotte valt heel erg op dat het pleidooi van Van Zwol zich vooral oriënteert op een niveau waar geen goed functionerend openbaar bestuur bestaat en dat is de stedelijke regio. Op de keeper beschouwd pleit hij ervoor om het verschil vooral te maken in de grootstedelijke gebieden.

Het programma ‘Agenda stad’ vormt daarvan een onderdeel. Juist op regionaal niveau is democratische legitimatie en alles wat daarbij hoort een snel groeiend probleem. Indien na de huidige decentralisatie via de economische invalshoek de regio een omvangrijke impuls krijgt, wordt de ongeordende en chaotisch functionerende regio de belangrijkste kurk waarop het openbaar bestuur gaat drijven. En dat gaat onherroepelijk ten koste van de hoofdstructuur, met gemeenten en provincies en de daarin actieve volksvertegenwoordigingen.