Fairtrade lastige business voor gemeenten

Nederland telt 89 zelfverklaarde ‘fairtrade gemeenten’. Zijn hun inspanningen nog nodig nu de consument voor ‘eerlijke producten’ ook bij de reguliere supermarkt terecht kan? ‘Het is lastig om de campagne levend te houden.’ 

Op dit moment telt Nederland 89 fairtrade gemeenten. Nog eens ruim vijftig zijn er ‘actief’ op het gebied van eerlijke handel. Deze gemeenten zijn ‘op weg’ om fairtrade te worden. ‘Dat is best pittig, want gemeenten moeten aantonen dat ze aan alle criteria voldoen. Gemiddeld duurt dat zo’n anderhalf jaar’, zegt Karin van Breda, coördinator bij het landelijk campagnebureau ‘Fairtrade Gemeenten’. Zo moet er een lokale groep vrijwilligers actief zijn, dienen gemeenten hun producten (zoals koffie) zelf duurzaam in te kopen en moeten in plaatselijke winkels ‘eerlijke producten’ worden verkocht. Andere criteria zijn: voldoende bedrijven en maatschappelijke organisaties die fairtrade-
producten gebruiken, media-aandacht en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Winkelsluitingen
In 2006 kwam het begrip ‘fairtrade gemeente’ overwaaien uit het Verenigd Koninkrijk. Vooral in de eerste jaren speelden de Wereldwinkels – waar louter ‘eerlijke producten’ worden verkocht – een belangrijke rol in het verkrijgen van de titel fairtrade. Maar de Wereldwinkels hebben het tegenwoordig lastig, sinds een paar jaar daalt het aantal fors. In 2018 sloten er
36 de deuren. Begin dit jaar waren er nog ruim 250 over, terwijl er op het hoogtepunt zo’n vierhonderd waren.

Penibele situatie
Zo sloot afgelopen maart na zeventien jaar de Wereldwinkel in ’s-Gravenzande, gemeente Westland. De kosten waren simpelweg te hoog, zegt Janny Nederlof, voorzitter van de stichting die de winkel runde. Nederlof trok de deur met opgeheven hoofd achter zich dicht. ‘Ons motto was altijd om als Wereldwinkel overbodig te worden. Bij de levensmiddelen is dat goed gelukt, in bijna elke supermarkt verkopen ze tegenwoordig fairtrade bananen, koffie en chocolade. Bij de cadeauartikelen ligt dat wat anders, maar ook daar zijn de afgelopen jaren grote stappen gezet.’
Het mainstream worden van fairtrade producten is een veelgenoemde verklaring voor de penibele situatie waarin veel Wereldwinkels verkeren.

Om de titel ‘fairtrade gemeente’ te kunnen behalen, is het als gemeente overigens niet verplicht om een Wereldwinkel binnen de gemeentegrenzen te hebben. Wel kunnen de Wereldwinkels als joker dienen, zegt de coördinator van het landelijke campagnebureau. ‘Als de plaatselijke horeca niet aan de fairtrade producten wil, maar je hebt wél een Wereldwinkel in je gemeente, kun je dat bij de criteria als ruilmiddel inzetten.’

Van de lijst met eisen is het vinden en behouden van een groep vrijwilligers de meest lastige – met name in kleinere plaatsen. In het Westland duurt de zoektocht al jaren. In 2014 nam de gemeenteraad een motie aan om een fairtrade gemeente te worden, pas vijf jaar later lijkt het er dan echt van te gaan komen. Als het goed is, vindt die ‘formaliteit’ deze zomer plaats. Maar volgens Nederlof begint het dan pas. ‘De titel binnenhalen is één, ‘m behouden is twee.’

Ver van het bed
Dat het behouden van de titel niet altijd eenvoudig is, merkt ook Anke van Duuren. Zij draait al ruim tien jaar mee in de wereld van de fairtrade gemeenten – eerst bij de gemeente Groningen, tegenwoordig namens het landelijke campagnebureau als ‘regioadviseur’ voor gemeenten in de noordelijke provincies. ‘Het is lastig om een campagne levend te houden; na een enthousiast begin zakt het vaak weg.’

Toch is en blijft Van Duuren optimistisch. Toen ze ruim tien jaar geleden begon met het promoten van eerlijke handel, kende 15 procent van de Nederlanders het begrip ‘fairtrade’. ‘Inmiddels is dat 80 procent. De campagne heeft dus zeker effect gehad. Al blijft het een lastig verhaal om uit te leggen. De levensstandaard van een boer in Peru vinden de meeste mensen toch wat ver van hun bed.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week (inlog)