Verkiezingsuitslag biedt gemeenten weinig hoop

Het ziet er na de Kamerverkiezingen van vorige week niet best uit voor gemeenten. De verkiezingsuitslag geeft ze niet de financiële lucht waar gemeenten zo naar smachten.

ANALYSE

Meerdere malen hebben gemeenten laten weten geen zaken met het (nieuwe) kabinet te willen doen als de ‘koek niet wordt vergroot’. Vooral de VVD, grootste partij, is zuinig en dat belooft weinig goeds. De partij van Rutte wil slechts een half miljard euro aan het gemeentefonds toevoegen en daar zit extra geld voor de jeugdzorg en Wmo al in verdisconteerd.

Dat is een druppel op een gloeiende plaat, kijkend alleen al naar het gemeentelijke structurele tekort van 1,7 miljard euro op de jeugdzorg. D66, de tweede partij, is met 1,6 miljard euro guller, maar staat in de onderhandelingen niet heel sterk. Haar positie verzwakt als het CDA aanhaakt; de christendemocraten zijn net zo zuinig als de VVD. Hooguit kan deelname van PvdA en GroenLinks het financiële tij iets ten goede keren. Een kabinet over rechts (met VVD, D66, CDA en JA21) biedt gemeenten weinig perspectief, al heeft JA21 zijn programma niet door de rekenmeesters van het CPB laten doorrekenen.

Verdeeldheid
Over andere plannen die gemeenten financieel meer lucht kunnen geven – zoals het schrappen van de opschalingskorting of de verruiming van het lokaal belastinggebied – is de verdeeldheid groot. D66 en GroenLinks willen de opschalingskorting slechts bevriezen, de VVD wil dit punt ‘meenemen’ in een gesprek over financiële zekerheid. Mocht Rutte IV dezelfde samenstelling krijgen als Rutte III, dan staat de ChristenUnie alleen in haar wens de korting te willen schrappen.

Extra lokale belastingen ziet de VVD niet zitten, maar D66, CDA en GroenLinks juist wel. De PvdA is er nog niet over uit. De VVD stelt wel een financiële bonus voor veel huizen bouwende gemeenten in het vooruitzicht, maar die kan de de afgelopen jaren leeggegeten reserves niet aanvullen. Ook de PvdA wil bouwgemeenten belonen. Over de noodzaak tot veel bouwen zijn alle partijen het roerend eens.

Daarvoor moeten gemeenten volop aan de bak. De vrijblijvendheid gaat er wel af als het aan VVD en D66 ligt. De VVD wil dat het rijk prestatieafspraken met gemeenten maakt over de hoeveelheid te bouwen woningen en dat ‘Den Haag’ locaties kan aanwijzen. Ook D66 wil dat het rijk meer regie pakt, ten koste van gemeenten.

Hoop
Er gloort wel hoop op een klein aantal andere beleidsterreinen. Veel partijen – D66, CDA, PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie – willen af van de inkomensonafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen (het Wmo-abonnementstarief). De VVD spreekt zich daar nog niet over uit, maar als alle mogelijke coalitiepartners dat Wmo-abonnementstarief willen schrappen, moet het wel gek lopen als dit niet gaat gebeuren.

Voor gemeenten die het herindelingsspook nog altijd zien rondwaren, lijkt de ergste kou uit de lucht. Tenzij D66 hier een breekpunt van maakt. Dat is de enige partij die nog heil ziet in schaalvergroting, vooral uit zorg voor het gebrek aan democratische legitimiteit van de vele gemeenschappelijke regelingen. VVD en CDA willen alleen nog groen licht aan herindelingen geven als een meerderheid van de inwoners dat ziet zitten. Ondanks deze lichtpuntjes, zullen gemeenten vooral reikhalzend uitkijken naar wat de formatie hen financieel gaat opleveren. Maar duidelijkheid daarover duurt naar verwachting nog wel even.