Persoonlijkheden politiek leiders bepalen koers EU

Crisismanagement in de Europese Unie verloopt lang niet altijd rationeel. De persoonlijkheidskenmerken van politiek leiders spelen volgens de Utrechtse promovenda Marije Swinkels een voorname rol.

Dat stelt de universitair docent aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van Universiteit Utrecht. Swinkels onderzocht de ideeën van Europese leiders tijdens de eurocrisis en het ontstaan van de bankenunie na de crisis.

Controledrang

Voor veel Europese crises, zoals COVID en de klimaatcrisis, bestaan geen passende institutionele oplossingen. Regels, organisatiecapaciteit en gemeenschappelijk leiderschap ontbreken vaak: dat moet zich nog uitkristalliseren.

Maar het zijn problemen die geen lidstaat alleen kan oplossen. Daarmee komt de verantwoordelijkheid in een systeem van eurotoppen te liggen bij politiek leiders, die hun eigen ideeën gebruiken om te navigeren op onontgonnen institutioneel terrein. Swinkels toont dat die ideeën deels worden gevormd door de persoonlijkheid van de leiders, zoals controledrang, en door hun economische ideeën. Leiders met vastberaden ideeën beperken de mogelijkheden voor besluitvorming. Interactie verkleint de verschillen.

Een les voor ambtenaren kan zijn dat het zin heeft te onderzoeken hoe vast de politiek leider in de eigen ideeën gelooft, of dat het een retorische strategie is om een bepaald publiek tevreden te stellen. ‘Zo kom je te weten waar leiders staan en waar ruimte zit voor een compromis.’

Rutte

Een voorbeeld van een politicus met flexibele ideeën bij verschillende publieken is premier Rutte. Binnenlands hield hij stevige verhalen over steun aan Zuid-Europa tijdens de Europese budgetonderhandelingen. Swinkels: ‘Je zag een filmpje opduiken waarin een vuilnisman zei: niet al ons geld aan de Italianen geven hè? Dat zou hij niet doen. Maar hij ging toch akkoord. Rutte is niet fundamenteel tegen meer EU, zo bleek al in 2018 tijdens zijn pro-Europese toespraak in Berlijn.’ Die flexibiliteit hebben niet alle politici. De Duitse minister van Financien Schäuble stond zowel in Duitsland als in Europese gremia te boek als voorvechter van de ‘Zwarte Nul’ die van geen wijken wist.

Voeden

Toch kunnen ook de meest rigide ideeën van leiders veranderen, bijvoorbeeld als alternatieve ideeën sterker worden. Dat gebeurt vaak bij wisselingen van de wacht. Na het aantreden van nieuwe leiders in Italië, Frankrijk, Spanje en de Europese Centrale Bank wonnen ideeën over de bankenunie aan invloed. Uiteindelijk zagen de tegenstanders geen weg meer terug, zegt Swinkels. Haar onderzoek heeft ook implicaties voor lokale ambtenaren. Als je als ambtenaar weet waar de ideeën vandaan komen van de politiek leider voor wie je werkt en de setting waar die ideeën worden geuit, kun je volgens Swinkels ‘overzien hoe je jouw politiek leider kunt voeden met alternatieve ideeën om een breed palet aan keuzes te hebben bij de besluitvorming.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week