Geografie van het onbehagen

Waarom hebben mensen in sommige regio’s minder vertrouwen in de overheid en haken zij af? En waarom is dat in andere regio’s niet het geval? In de Atlas van afgehaakt Nederland laten René Cuperus en Josse de Voogd de grote verschillen tussen regio’s zien.

Vaak zijn die verschillen ook waarneembaar binnen steden, dorpen en wijken. De auteurs gaan in op de vraag wie er op welke plekken afhaken, waar en waarom. Zo ontstaat een ruimtelijk patroon van ‘afgehaaktheid’ in Nederland. Dit hangt samen met factoren als opleiding, armoede en gezondheid, of met krimp en de afgenomen bescherming van de verzorgingsstaat.

De mensen zijn niet doelbewust afgehaakt, maar door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen ‘afgehaakt gemaakt’. Zij hebben minder kansen en worden minder gerepresenteerd in politiek en samenleving.

De auteurs constateren naast ‘bruisende’ gebieden ook krimpgebieden, dus gebieden met relatief weinig sociaal en financieel kapitaal. Dat vertaalt zich in een ‘periferisering van de proteststem’. De mensen daar stemmen niet meer op een gevestigde partij, maar op een populistische of een buitenstaanderpartij. Inmiddels zijn dergelijke partijen relatief sterk in het noorden en zuiden, in industriële regio’s, (voormalige) groeikernen en krimpgebieden. Om een en ander te illustreren, hebben de auteurs vijf gemeenten nader bestudeerd: Arnhem, Borger-Odoorn, Velsen, Woerden en Roosendaal. Er tekent zich volgens de auteurs een zuidwest- noordoost diagonaal door Nederland af. Zij typeren deze als een ‘burgerschapszone’, ‘gemeenschapszone’ of betrokkenheidszone. Het gaat om de orthodox-protestantse Biblebelt, een strook met relatief goede scores qua sociale samenhang, gezondheid en verkiezingsopkomst en relatief weinig stemmen voor buitenstaanderpartijen. Tegelijkertijd kent deze zone een relatief lager inkomens- en opleidingsniveau. Dit voorbeeld laat zien dat naast individuele factoren ook onderliggende regionale karakteristieken ertoe kunnen doen.

Voor Cuperus en De Voogd is de atlas geen vrijblijvende exercitie. Zij laten zien dat er binnen Nederland een fundamenteel meningsverschil bestaat over de toekomstkoers van de samenleving. Met de atlas hopen zij dat iedereen beter het belang gaat begrijpen van wat nodig is om de polarisatie langs nieuwe maatschappelijke scheidslijnen te temperen.

De kaarten uit deze uitermate boeiende atlas komen daarom terecht veelvuldig langs in nieuwsprogramma’s als het gaat om de mijnbouw in Groningen, de kinderopvangtoeslagaffaire en het boerenprotest. De atlas doet een groot beroep op de politiek om Nederland niet uiteen te laten vallen.