Kabinet-Schoof leidt tot bezuinigingen en rechtse coalities

Wat zijn de gevolgen nu de onderhandelaars eindelijk een regering vormen? In het akkoord op hoofdlijnen is ook voor het decentraal bestuur niet veel geregeld. Net als vrijwel alle voorgaande kabinetten spreekt deze coalitie zich lovend uit over de decentrale overheden. Een liefdesverklaring biedt echter nog geen garantie voor een goed huwelijk. Laten we desalniettemin positief beginnen. Wanneer een kabinet al snel vergaande maatregelen aankondigde voor het binnenlands bestuur, zoals Rutte-I, was dat doorgaans vooral slecht voor het lokaal bestuur.

Enige stilte kan dus hoopgevend zijn. Het is natuurlijk de vraag wat de ambitie van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken is, maar het is gezien de grote uitdagingen op andere terreinen goed mogelijk dat het op het vlak van het binnenlands bestuur rustig blijft. Gelukkig maar. Dat er nog veel open ligt, is echter niet alleen goed nieuws. In het verleden bleken decentrale besturen meermaals een afvoerputje voor bezuinigingen. Financiële tegenvallers en een beperkte chemie tussen de vier partijen is een goed recept voor een nieuwe gifbeker. Liever problemen afschuiven op het lokaal bestuur dan dat landelijk moeilijke keuzes moeten worden gemaakt, is helaas vaak het devies.

En wat zijn de gevolgen voor de lokale politiek? Dat is onder meer afhankelijk van de vraag in hoeveel gemeenten PVV, NSC en BBB aan de gemeenteraadsverkiezing van 2026 meedoen. Mocht het antwoord ‘veel’ zijn, dan betekent dat allereerst dat lokale partijen aan hen stemmen verliezen. Uit onderzoek weten we immers dat een deel van de kiezers op een lokale partij stemde, omdat hun (landelijke) partij van voorkeur lokaal niet meedeed. Een tweede gevolg is een grotere kans op rechtse coalities. Het doorbreken van het cordon sanitaire rondom de landelijke PVV werkt lokaal door.

In theorie kan daar al met de PVV worden samengewerkt. Lokale onderhandelaars gaan immers zelf over hun coalitiepartners, maar als ‘jouw’ landelijke partijkopstukken dergelijke samenwerking afkeuren, moet je stevig in je schoenen staan om het toch te doen. In ieder geval heb je bij het volgende partijcongres wat uit te leggen. Nu de VVD die ban landelijk heeft doorbroken, is het mogelijk dat in 2026 de PVV en VVD in veel gemeenten samen een behoorlijk deel van een raadsmeerderheid vormen. En ook CDA-BBB zou lokaal een enigszins logische lokale kerncoalitie kunnen zijn (eventueel met NSC).

Of die ontwikkelingen verbeteringen zijn, is afhankelijk van politieke voorkeur. Dergelijke rechtsere en conservatieve lokale coalities kunnen in ieder geval qua stijl en sfeer en op specifieke projecten verschil maken. Voor mensen die te grote veranderingen vrezen, is er ook goed nieuws. Uit onderzoek blijkt het verband tussen de samenstelling van lokale coalities en beleid beperkt. Sterker nog, in gemeenten met meer linkse partijen werd soms zelfs meer bezuinigd op sociale voorzieningen. Wellicht dat die rechtse coalities dus nog voor verrassingen gaan zorgen.