Bullshitbanen in het lokaal bestuur

'Mijn salaris is buitenproportioneel hoog voor wat ik bijdraag', aldus de 59-jarige gemeenteambtenaar Herman. Hij is een van 63 beleidsadviseurs bij een grote gemeente in het midden van het land en verbaast zich erover dat daarnaast regelmatig ‘voor elk wissewasje’ een externe wordt ingehuurd.

Zoek op internet op bullshitbanen en overheid en je krijgt het idee dat in de publieke sector veel mensen een baan hebben waarmee ze geen zinvolle bijdrage aan de samenleving leveren, of althans dat veel mensen dat vinden. Tel daarbij op dat een op vier gemeenteambtenaren vooral bezig is met management, ondersteuning of controle van anderen – in sectoren als zorg en onderwijs is dat een op zeven – en het beeld van een inefficiënte lokale overheid is (weer) snel gevestigd.

Tegelijkertijd breken gemeenten het hoofd over ‘een historisch hoog aantal vacatures’. En ‘de helft van de ambtenaren ervaart een hoge werkdruk’; een vijfde zit zelfs tegen een burn-out aan. Het lijken tegenstrijdige trends, maar een derde ontwikkeling kan het naast elkaar bestaan ervan waarschijnlijk voor een deel verklaren. Ambtenaren zijn namelijk vrij inflexibele werknemers. Hiermee wordt bedoeld dat ze relatief vaak op hun functie blijven zitten, ook als ze elders beter tot hun recht zouden komen.

Oud-staatssecretaris Christophe van der Maat pleitte in een vorige professionele carrière eens voor de ‘zelfstandig publieke professional’, de zpp’er. Een ambtenaar die zich voor een deel van zijn tijd bij een andere overheid laat detacheren met als doel dat niet de ambtenaar, maar ook de overheid daar beter van wordt.

Denk aan de gemeentelijke sportmedewerker van een grote gemeente die de helft van zijn tijd zijn kennis binnen een andere gemeente inzet of de provinciale adviseur omgevingsrecht die een dag in de week het waterschap ondersteunt en zo niet alleen die andere overheid helpt, maar tegelijkertijd ziet wat het effect is van beslissingen die door de provincie worden genomen. Dergelijke mobiliteit zou een (deel van de) oplossing voor de vacaturepiek kunnen zijn. Bovendien zou het ambtenaren zoals Herman die in hun eigen functie op een dood spoor zitten, nieuwe energie kunnen geven als ze merken dat hun kennis en kunde elders wel gewaardeerd wordt.

Om dit goed door te voeren, is er nog wel een wereld te winnen. Zo presteren enkele andere overheden nog slechter. De immobiliteit van provincieambtenaren is groter dan die van gemeenteambtenaren en de overhead bij de rijksoverheid is zelfs twee keer zo groot als bij gemeenten. En het kabinet zal de eerder benoemde werkdruk komende jaren waarschijnlijk ook niet kleiner maken. Hoe vaart Herman tenslotte bij dit alles? Herman besloot zich vrijwillig te melden voor een aankomende reorganisatie. Zijn manager weigerde hem echter ontslag en gaf hem het advies zich maar voor een halfjaar ziek te melden.