Meet, maar meet met mate

Begin er niet aan – of doe het hooguit met verklaard mate. Bestuurskundigen als professor Hans de Bruijn en anderen waarschuwen al jaren voor de onbedoelde effecten van prestatiemeting.

Boeken en artikelen vol met doordachte redeneringen zijn inmiddels verschenen waarom het vereenvoudigen van maatschappelijke vragen, versimpelde uitspraken over het functioneren van organisaties of motiveren en ‘afrekenen’ van mensen kleine en grotere rampjes of rampen aanrichten.

Recent nog liet ook onderwijsbestuurder Kees Boele in een vlammend betoog in een podcast horen tegen welke onzinnige vragen en discussies hij zich steeds teweer moest stellen toen hij de verantwoordelijkheid droeg voor een grote onderwijsinstelling. Keer op keer zochten toezichthouders en anderen hun houvast in cijfers, kengetallen en andere vormen van prestatiemeting die niet of nauwelijks een echt beeld gaven van het geleverde onderwijs of de resultaten van de medewerkers – maar bijna heilig werden verklaard door de boven hem gestelden.

Ook een recent boek van Berend van der Kolk, De meetmaatschappij, zet nog eens goed uiteen hoe we onszelf en anderen een rad voor ogen draaien door maatschappelijke vragen en presteren van medewerkers te vereenvoudigen tot meting van geleverde prestaties. Waarom is dit boek nog nodig? Waarom leren we zo weinig van de al meer dan 25 jaar lang verzamelde bewijzen in de bestuurskunde, managementliteratuur en organisatiekunde?

Helaas is ook De meetmaatschappij eerder een gedegen opsomming van alle bezwaren tegen het meten van ‘van alles en nog wat’ dan een verdieping over de drijfveren en motieven van degene die toch hun heil en houvast blijven zoeken in het alles willen weten door te meten.

Helemaal verwonderlijk is dat het boek na zes gedegen hoofdstukken vol bezwaren, anekdotes, casuïstiek en goede gedachten toch eindigt met een slothoofdstuk met tips voor een gezonde meethouding. Dat komt onverwacht, want deze zeven tips suggereren dat met een beetje gezond verstand meten zo gek nog niet is. En dat is verwonderlijk. Gemeten prestaties mogen onderdeel zijn van het maatschappelijk discours en horen bij een dialoog over resultaten, maar kunnen nooit in plaats daarvan komen.

Ze moeten misschien eerder worden gemeden dan gezocht. Sterker, zolang we ons heil zoeken in ‘meetbare prestaties’ en niet ‘merkbare resultaten’ komen we niet of nauwelijks toe aan het echte gesprek over goed werkend beleid, of over onderwijs dat het verschil maakt, de toegevoegde waarde van een organisatieonderdeel of motivatie van medewerkers.