Een zakelijke aanpak van de menselijke maat

In veel gemeenten wonnen lokale partijen de gemeenteraadsverkiezing. Een aantal daarvan propageerde wat we in het kort ‘ombudspolitiek’ noemen, aandacht voor individuele noden en problemen van inwoners. Tegelijkertijd zijn veel lokale ambtelijke organisaties bezig met meer aandacht voor maatwerk en de ‘menselijke maat’ in de lokale uitvoeringspraktijk. Beide ontwikkelingen kunnen elkaar versterken, maar dat vereist een zorgvuldige aanpak zodat gemeentelijke medewerkers zoveel mogelijk om dezelfde redenen afwijken van regels.

Om met de tweede ontwikkeling te beginnen. De toeslagenaffaire heeft ook veel lokale politici en ambtenaren weer doen beseffen dat het volgen van regels niet in alle gevallen tot goed bestuur leidt en het ook geen adequaat argument is om je van de gevolgen daarvan vrij te pleiten. In verschillende rapporten is vervolgens een pleidooi gehouden voor de menselijke maat en aandacht voor beginselen als evenredigheid: hoe pakken bepaalde besluiten in individuele gevallen uit? Veel gemeenten zijn momenteel op zoek wat die aandacht voor de menselijke maat in de praktijk van het gemeentebestuur betekent. Het lijkt erop dat in veel gemeenten de afgelopen jaren, net als op landelijk niveau, de harde lijn is gekozen.

Dat is onder meer terug te zien in het veiligheidsdomein (denk aan artikel 13b Opiumwet, panden sluiten bij drugsvondst) en het sociaal domein (strenge maatregelen juist voor kwetsbaren). Die aanpak heeft gevolgen gehad voor lokale ambtelijke en bestuurlijke culturen die vervolgens ook weer nieuwe ambtenaren en bestuurders hebben beïnvloed. Inmiddels zijn gemeenten vooral aan het zoeken hoe ze die cultuur kunnen doorbreken en een andere wind kunnen laten waaien. Zie bijvoorbeeld het voornemen van de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb voor zijn derde ambtstermijn

Daarnaast is er een politieke beweging. Al eerder betoogde ik dat het onmogelijk is om de bijna 1000 bestaande lokale partijen inhoudelijk in een of enkele noemers te vatten (zie ook dit minicollege over lokale partijen). Toch zie je dat naast het punt van de onafhankelijkheid van de landelijke politiek, lokale partijen zich ook geregeld afzetten tegen een al te zakelijke van inwoners weggedreven manier van politiek bedrijven. Zij pleiten dan voor een manier van politiek bedrijven die dicht op inwoners en hun problemen zit en die problemen probeert op te (laten) lossen. Hoewel er (terecht) gewaarschuwd wordt voor de mogelijke risico’s daarbij, zoals het vragen van een tegenprestatie, is er ook opvallend (en eveneens terecht) veel steun voor deze vorm van lokale politiek.

Een eerste korte internetzoektocht laat zien dat (aandacht voor) de menselijke maat expliciet terugkomt in de coalitieakkoorden van onder andere Steenwijkerland, Dronten, Middelburg, Westland, Hillegom en Diemen, gemeenten waar ook lokale partijen in het college zitten. Meer gemeenten zullen ongetwijfeld volgen. De vraag is hoe die aandacht voor de menselijke maat komende jaren in beleid en vooral uitvoering wordt omgezet. Wordt het een vruchtbare samenwerking waarbij lokale ambtelijke organisaties zich door de winst van lokale partijen gesteund voelen voor meer maatwerk of botst een te voortvarende (politieke) aandacht voor individuele noden met de bureaucratische maar eveneens begrijpelijke wens tot vooral meer procedures en waarborgen zodat maatwerk geen willekeur wordt? Laten we hopen dat gemeenten juist op dit punt komende jaren van elkaar kunnen leren.