De meest spraakmakende vertrekken

2004 blijft het rampjaar
Voor wethouders blijft 2004 het absolute rampjaar. Toen traden 145 wethouders tijdelijk of definitief af om politieke redenen. Voor de tweede keer sinds de invoering van het dualisme zijn er meer dan honderd wethouders om politieke redenen tijdelijk of definitief van het pluche verdwenen. In het afgelopen jaar werden 122 wethouders met een politieke vertrouwensbreuk geconfronteerd. Dat is ruim twintig minder dan in 2004. Er is een opvallende parallel tussen beide jaren: zowel 2008 als 2004 is het tweede volledige jaar van de collegeperiode.

Slachtoffer van kredietcrisis
Geen enkele wethouder Financiën hoefde het veld te ruimen voor de gestalde tegoeden bij IJslandse banken. Toch verdween er eentje door de kredietcrisis.

Vijftien wethouders Financiën van evenzoveel gemeenten kregen vragen en verwijten naar het hoofd over het stallen van 92,4 miljoen euro op IJslandse banken. Aan het eind van het jaar is Frans Hellendaal (Amstelveen), Paul Schings (Alphen aan den Rijn), Jetta Klijnsma (Den Haag), Jan Landsaat (Naarden), Wim van Tatenhove (Veere), Sophie van ’t Westeinde (Goes), Dirk Heijkoop (Graafstroom), Peter Gerrits (Asten), Dion van Steensel (Dordrecht), Albert Heitink (Scherpenzeel), Jan Schreuder (Woudenberg), Richard op ’t Veld (Opmeer), Kees van der Kraan (Pijnacker- Nootdorp), Peter Bakker (Texel) noch Cees Meulman (Zundert) de wacht aangezegd.

Klijnsma is inmiddels vertrokken. Zij is staatssecretaris van Sociale Zaken geworden, als opvolgster van Ahmed Aboutaleb, de nieuwe burgemeester van Rotterdam. Toch is er één opmerkelijk slachtoffer van de kredietcrisis: VVD- wethouder Ben de Vries moet het veld ruimen in Pijnacker- Nootdorp. Zijn partij steunt een motie van wantrouwen tegen CDAwethouder van financiën Kees van der Kraan, waarin de wethouder verantwoordelijk wordt gehouden voor de IJslandse bankdepositoaffaire die de Zuid-Hollandse gemeente voorlopig twaalf miljoen euro kost. De motie haalt ondanks de steun van coalitiepartij VVD net geen meerderheid. Het stemgedrag van de VVD wekt de toorn van het CDA en leidt tot een vertrouwensbreuk tussen de coalitiepartijen CDA, PvdA en VVD. Het CDA eist het vertrek van de liberale wethouder De Vries en krijgt zijn zin. De mannenbroeders van SGP/ChristenUnie, die er voor zorgden dat de motie van wantrouwen tegen Van der Kraan geen meerderheid haalde, verklaren zich bereid de opengevallen plek in te nemen.

Spraakmakend
Wethouder Hennah Buyne tekent in Amsterdam voor het spraakmakendste vertrek. Tilburg voor de opvallendste crisis.

De Amsterdamse wethouder Buyne, die in 2006 de naar de landelijke politiek vertrokken Ahmed Aboutaleb opvolgde, moet in het voorjaar aftreden na een conflict over een omstreden lesbrief over de vrijheid van meningsuiting die zij op verzoek van openbare scholen had laten opstellen. De bewuste brief bevat een passage die uitgelegd kan worden als kritiek op het Tweede-Kamerlid Geert Wilders. Buyne ontkent aanvankelijk iets met de inhoud van de lesbrief van doen te hebben. Kort daarna moet zij toegeven dat zij zich wel persoonlijk met de inhoud heeft bemoeid. Het leidt tot een breuk met de raad - en haar vertrek. Een verantwoording laat de wethouder, die met bloemen en gejuich door haar Surinaamse achterban wordt uitgeluid, achterwege.

Voor de opvallendste crisis tekent Tilburg. In april stellen alle wethouders hun portefeuille ter beschikking na een conflict over het zogeheten Adje-theater, vernoemd naar de sidekick van tv-presentator Paul de Leeuw. De crisis betekent het vertrek van het CDA uit het Tilburgse bestuur. De overige wethouders keren terug in het nieuwe college dat uitgebreid wordt met VVD en SP. De afgetreden CDAwethouders Els Aarts- Engbers en Hans Janssen hoeven niet op hun volledige wachtgeld terug te vallen. Aarts wordt interimwethouder in Breda, waar zij de zieke partijgenoot Adank vervangt. Hans Janssen wordt door CDA-commissaris van de koningin Maij-Weggen benoemd tot waarnemend burgemeester in Oisterwijk.

Van kleur verschoten
Door een politiek conflict veranderde in 2008 op 34 wethoudersposten de politieke achtergrond van de wethouder. 

De VVD zag de meeste wethoudersposten (tien) na een politiek conflict of breuk verloren gaan. De lokale partijen, CDA, VVD en PvdA konden elk zeven keer een wethouderspost binnenhalen die eerder in het bezit was van een andere politieke partij. Opvallend is dat de SP geen enkele wethouderspost verloor en er een won. Dat is ook direct de meest betekenisvolle mutatie: in Tilburg verving de SP het CDA na de ‘Adje-crisis’. Daarmee werd Tilburg de derde stad, na Heerlen en Eindhoven, in het van oudsher door het CDA gedomineerde zuiden, waar de SP collegeverantwoordelijkheid kreeg.

Diepste crisis, langste formatie
De ingrijpendste crisis voltrekt zich in Veghel. De langste formatie is weggelegd voor Zeewolde. 

Veghel haalt in januari de kolommen van Binnenlands Bestuur met kritiek van hoogleraren op een gemeentelijke integriteitsverklaring waarin staat dat een goede vervulling van de functie van ambtenaar kan betekenen dat ‘enkele grondrechten niet of in beperkte mate’ uitgeoefend kunnen worden. Zowel ambtenaren als externe medewerkers moeten het document ondertekenen. Ongeoorloofd en in strijd met de grondrechten, oordelen de hoogleraren. Bestuurlijke en politieke gevolgen kunnen niet uitblijven. Gemeentesecretaris Rick Maas is een van de eerste slachtoffers en als de eerst verantwoordelijke wethouder valt, volgt de rest in sneltreinvaart, burgemeester Arno Frankfort incluis. Veghel verkeert maandenlang in een bestuurscrisis die pas tegen de zomer wordt opgelost.

De langste en ingewikkeldste formatie vindt plaats in Zeewolde. Vlak voor de jaarwisseling schrijft Thijs van Daalen (ChristenUnie) zijn afscheidsbrief. Hij vertrekt vanwege een gebrek aan steun in het college voor zijn beleid. Zijn vertrek legt de totaal verziekte verhoudingen in de poldergemeente bloot. De andere wethouders, Helma Lodders (VVD) en Michiel Schouten (Leefbaar Zeewolde), vertrekken niet lang daarna. Met hulp van externe zielenknijpers wordt er ‘een ontgiftingsperiode’ afgesproken om het bestuurlijke en politieke klimaat te reinigen. Pas in de zomer is de lucht zo ver opgeklaard dat er een nieuwe coalitie en een nieuw college met drie wethouders van buiten aantreden. De ChristenUnie belandt in de oppositie. Van Daalen, de aanstichter van de crisis, wordt in het najaar wethouder in Houten, waar hij Wouter de Jong opvolgt die gedeputeerde (ChristenUnie) in het nieuwe Utrechtse provinciebestuur werd.

Burgemeestersketting afgelegd
Arno Frankfort (Veghel) is de enige burgemeester die na een bestuurscrisis het veld moet ruimen. 

In 2007 kondigden nog zes burgemeesters hun vertrek aan vanwege een politiek conflict en in 2006 twee. In 61 gemeenten kreeg de ambtsketting het afgelopen jaar een andere drager. De redenen voor het vertrek van de burgemeester waren (vervroegde) pensionering, einde van interim- of waarnemingsperiode of vertrek naar een nieuwe post. De opvallendste promotie was voor PvdA’er Leen Verbeek. Hij verruilde het burgemeesterschap van Purmerend voor de post van commissaris van de koningin in Flevoland. Verbeek krijgt daarmee toch nog zijn gewenste vertrek. In januari verloor hij het burgemeestersreferendum van Eindhoven van partijgenoot Rob van Gijzel. Na een politiek conflict struikelt één burgemeester. Arno Frankfort, burgemeester in Veghel, wordt meegesleurd in de val van het gehele college. Een missive aan het Veghelse ambtenarenkorps om geen kritische noten af te geven, kost eerst de gemeentesecretaris de kop en leidt uiteindelijk tot het vertrek van burgemeester en wethouders. Een kans op herstel was er evenmin voor burgemeester Frans Willeme van Dinkelland. Willeme werd per 1 maart formeel ontslagen naar aanleiding van de crisis rond zijn functioneren die al in november 2007 was ontstaan.

Fraude zonder gevolgen
Zo’n drie miljoen euro kost een fraudezaak de Achterhoekse gemeente Winterswijk. Maar er vloeit geen politiek bloed.

Als er ergens een goede aanleiding was om een of meer wethouders naar huis te sturen, was het wel in Winterswijk. Gemeenteambtenaar Jack G. verduistert 2,7 miljoen euro aan gemeenschapsgeld tussen 2004 en 2008. Hij sluist het geld naar zijn imperium van bakkersbedrijven en lingeriezaken. Uit onderzoek van KPMG blijkt dat 38 frauduleuze transacties onvoldoende zijn gecontroleerd. Wethouder Uffink (PvdA) stelt vast dat volgens KPMG elk financieel systeem nu eenmaal zwakke plekken heeft en dat de gemeente pech had met de verkeerde man op de verkeerde plaats. De collegepartijen Winterswijks Belang, Progressief Winterswijk en PvdA houden elkaar de hand boven het hoofd uit angst dat alle wethouders moeten vertrekken. Een motie van afkeuring van de VVD en een motie van wantrouwen van het CDA worden alleen gesteund door de indieners. Een raadsmeerderheid neemt genoegen met de belofte van het college om de gemeentefinanciën beter te beschermen. Behalve de verdwenen 2,7 miljoen euro kost de fraudezaak Winterswijk 175 duizend euro voor het onderzoek door KPMG en 450 duizend euro aan juridisch advies en misgelopen rente over het verdwenen bedrag, zo meldt De Gelderlander.

Lees ook:
Vallende wethouders
Lijst gevallen en vertrokken wethouders 2008

Verantwoording
Het wethoudersonderzoek 2008 is in opdracht van Binnenlands Bestuur uitgevoerd door het onderzoeksbureau UZ3 van Peter Faber. Aan het onderzoek hebben alle 443 gemeenten meegewerkt. Verder is informatie verkregen via de websites van gemeenten, dagbladen, radio en tv, politieke partijen en de lokale en regionale bladen. De verantwoordelijkheid voor het onderzoek berust bij Binnenlands Bestuur.