De kabinetscrisis en de gevolgen

Allereerst moet Nederland naar de stembus. Dat is noodzakelijk, maar het kost wel tijd. Of de verkiezingen nu op 9 juni 2010 worden gehouden of in mei 2011, zoals aanvankelijk de bedoeling was: tijdens verkiezingscampagnes en formatiebesprekingen (die in Nederland soms lang kunnen duren) gaat altijd kostbare tijd verloren. Belangrijke politieke beslissingen kunnen niet worden genomen.

Verkiezingen en kabinetsformaties horen bij de democratie, maar het ongelukkige van het tijdverlies dat we nu oplopen, is dat niet alleen het kabinet in crisis verkeert, maar de Nederlandse economie ook. Het kabinet stond op het punt belangrijke beslissingen te nemen rond de heroverweging van de overheidsfinanciën. Twintig ambtelijke werkgroepen leggen momenteel de laatste hand aan verkenningen van majeure bezuinigingsopties. Met die ideeën kan op korte termijn niets gebeuren, en dat is zonde van de tijd. Daar staat tegenover dat het kabinet Balkenende IV op ’t laatst zo weinig samenhang vertoonde, dat het de vraag is of er überhaupt garen van de klos zou zijn gekomen. De eindrapporten van de twintig werkgroepen, die als het goed is op 1 april aanstaande beschikbaar komen, zijn nu bruikbaar materiaal voor de verkiezingsstrijd en de kabinetsformatie. Politieke partijen kunnen zich profileren rond de voorgestelde veranderingen in de besteding van de overheidsuitgaven.

Een ander pijnlijk gevolg van de kabinetscrisis is dat er uitstel dreigt van de Crisis- en herstelwet. Die was bedoeld om grote infrastructurele en andere projecten te versnellen, en zo de economie en de werkgelegenheid een impuls te geven. Nu de Eerste Kamer de behandeling van de wet heeft uitgesteld en het onderwerp bovendien controversieel dreigt te worden verklaard, vrees ik dat het wetsvoorstel eigenlijk net zo goed naar de prullenmand kan. Een Crisiswet uitstellen – dat is net zoiets als wachten met blussen tot de brand is gedoofd.

Never allow a crisis to go to waste. They are opportunities to do big things, zei Rahm Emanuel, de chef-staf van president Barack Obama een week na diens verkiezing. Ook in de Nederlandse verhoudingen gaat dat op. Deze crisis is een kans to do big things. Bijvoorbeeld nu zich aftekent dat de doelstellingen op het gebied van energie en klimaat niet zullen worden gehaald. Het is hét moment voor een Klimaatwet, waarin álle vereiste maatregelen worden vervat om iets aan de klimaatverandering te doen. De informateur die na 9 juni aan de slag gaat, moet zo’n wet tot topprioriteit verklaren.

Ik noem nog één big thing: de herordening van de departementen. Ik denk dan vooral aan de mogelijkheid om de beleidsontwikkeling op het gebied van energie, milieu en klimaat in één politieke hand te nemen, in één ministerie. Daarvoor is het de hoogste tijd. En wat mij betreft blijft het daar niet bij. Het aantal departementen kan zonder veel problemen worden teruggebracht tot minder dan tien. Ik vind het hoopgevend dat die gedachte op steeds meer steun lijkt te kunnen rekenen bij de grote politieke partijen. In 1982 heb ik zelf meegemaakt hoe het Ministerie van VROM tot stand kwam, dus ik weet dat het kan – al is ook het razend moeilijk. Het zal een strijd zijn met gevestigde belangen die verrassend genoeg vaak dwars door politieke partijen heen lopen. Ook de verhoudingen tussen het Rijk, de gemeenten, de provincies en de waterschappen mogen niet onbesproken blijven.

Over ‘minder overheid’ wordt al genoeg gepraat. Nu is het zaak dat ook in de praktijk te brengen. Als de tijd ooit rijp is om het functioneren van de rijksoverheid en andere overheden te verbeteren, dan wel nu. Daarvoor zijn moedige politici nodig, die boven zichzelf kunnen uitstijgen.

Ed Nijpels
Voorzitter NLingenieurs, brancheorganisatie van advies-, management- en ingenieursbureaus