Als het uitkomt, past senaat Grondwet toe

In de Eerste Kamer vergadert sinds april vorig jaar een Tijdelijke commissie actualisering Reglement van Orde. De CARO, voor intimi.

Ongeveer gelijktijdig werden eindelijk alle commissievergaderingen van de Eerste Kamer volledig openbaar. Opwinding alom dus in de wereld van het staatsrecht. Want een livestream van CARO is niet alleen leuk voor wie buiten het wielerseizoen de tijd wil doden, het biedt ook een unieke inkijk in de stand van de constitutionele cultuur van ons land. Een ontluisterende inkijk, wat mij betreft. Gerenommeerde senatoren bleken vooral bezig de Grondwet zoveel mogelijk op te rekken om er zelf zo min mogelijk last van te hebben. De trouwste wachter bij de Grondwet was senator Van Strien, nota bene van de PVV. Dat zit zo.

Iedereen herinnert zich nog de gênante vertoning, toen het de Senaat niet lukte op een maandagavond de minimale 38 leden op te trommelen die nodig zijn om de vergadering te openen. Terwijl het onderwerp de senatoren toch had kunnen interesseren: de Staat van de Rechtsstaat. Maar in plaats van beter af te spreken dat in ieder geval de helft van de senatoren zorgt dat ze er zijn, keert de verontwaardiging zich tegen de geschonden regel. Het quorum zou voortaan digitaal moeten worden vastgesteld. Senatoren kunnen dan rustig thuis blijven en hoeven vanachter de gestampte pot alleen maar even in te loggen om de vergadering te laten beginnen.

Op zich valt er van alles te vinden van volksvertegenwoordigers die liever thuiswerken. Maar in dit geval is er vooral een probleem met de Grondwet: die staat dat namelijk niet toe. Artikel 67 telt voor het quorum alleen de leden mee die ‘ter vergadering aanwezig zijn’. Formeel is daarvoor sinds jaar en dag de handtekening op de presentielijst voldoende en in de Tweede Kamer telt wie incheckt in het kamergebouw als aanwezig. Maar dat is iets anders dan het quorum volledig prijsgeven aan de digitale deep state. Daarvoor moet de Grondwet toch nog weer een heel stuk verder worden opgerekt.

Je zou verwachten dat als ergens in Nederland de nauwkeurige handhaving van de Grondwet in goede handen is, dat dit een obscure commissie voor de procedure in de Eerste Kamer moet zijn. Maar dat blijkt dus een illusie. Het kost de senatoren verrassend veel moeite om de Grondwet strikt toe te passen als ze daar zelf last van hebben. PvdA-senator Koole, ooit lid van de Staatscommissie Parlementair Stelsel, gaat daarin het meest ver.

De Grondwet letterlijk nemen, vindt hij sowieso maar conservatief gedoe en bovendien: van het echt letterlijk fysiek in de vergaderzaal aanwezig zijn is al lang geen sprake meer. Alsof het niet uitmaakt, antwoordde PVV-senator Van Strien, of iemand op de snelweg vijf kilometer te hard rijdt of met 190 per uur over een woonerf scheurt.

Natuurlijk staat het de Eerste Kamer volstrekt vrij om de Grondwet zelf te interpreteren en daarnaar te handelen. Dat is onderdeel van de checks and balances, zeker in een rechtsorde zonder constitutioneel hof. Maar hier speelt meer. Allereerst zou het voor het gezag van de Grondwet chique zijn als de Eerste Kamer zoveel mogelijk probeert te voorkomen dat zijn interpretatie afwijkt van die van de andere hoogste organen: de regering, de Tweede Kamer en de Raad van State.

En die varen juist op dit punt een striktere koers. De vraag is dan of de ruimte voor het eigen comfort dat de senatoren nu in de Grondwet willen wrikken opweegt tegen de schade die ze daarmee toebrengen aan het gezag van de Grondwet. Vooral wanneer er een evidente koninklijke weg beschikbaar is: de Grondwet wijzigen. Tijdrovend hoeft dat helemaal niet te zijn. Het kiescollege voor Nederlanders in het buitenland, waarvan nog altijd onduidelijk is voor welk probleem dat de oplossing was, stond binnen twee jaar in de Grondwet.

En de Eerste Kamer zou vooral moeten beseffen dat twaalf Provinciale Staten, 342 gemeenteraden en 21 besturen van waterschappen meekijken. De ruimte die de senaat neemt om minder last van de Grondwet te hebben als ze thuis warm willen eten, tikt rechtstreeks door in 375 procedurevergaderingen in heel Nederland. En die hebben niet allemaal een PVV’er in de gelederen waarnaar ze in zo’n geval beter wel zouden kunnen luisteren.