De Bilt is klaar met de VVD

Een uniek moment in de geschiedenis van de gemeente De Bilt. Coalitiepartijen D66, GroenLinks en CDA hebben het vertrouwen opgezegd in coalitiepartij VVD en gaan verder als ‘minderheidscollege’ of ‘raadscollege’. Aanleiding is de ‘buitengewoon onhandige communicatie’ van de VVD rond het aangekondigde vertrek van haar wethouder André Landwehr en de ‘geheime’ afspraken daarover.

Maximaal drie jaar
In een brief aan de raad (27 zetels, 12 fracties) kondigde Landwehr vorige week zijn vertrek aan als wethouder ruimtelijke ordening, verkeer en vervoer per 24 juni aanstaande. Daarmee kwam hij de afspraak na die hij met de lokale en regionale VVD had gemaakt om die functie maximaal drie jaar te vervullen. Hij zou zijn taken met een gerust hart overdragen aan zijn opvolger. Maar toen begon het gedonder, want deze ‘afspraak’ was bij niemand bekend, behalve bij de VVD: het afdelingsbestuur bevestigde de afspraak.

Negatieve framing
Het wachtgeld dat de VVD’er met zijn voortijdige vertrek zou opstrijken stuitte menig inwoner van De Bilt tegen de borst. Er werd over een bedrag van een kwart miljoen gesproken. Raadsleden waren met stomheid geslagen: hadden zij een wethouder helpen benoemen die wist dat hij na drie jaar zou vertrekken, terwijl de gemeenteraad daar niet van op de hoogte was? Nog gekker werd het toen VVD-fractievoorzitter Henric De Jong Schouwenburg in een opvallend interview in het AD de ‘geheime’ afspraak juist ontkende. Er was geen sprake van, bij hem was er in ieder geval geen weet van en dit zou verder een geval van ‘negatieve framing’ in de media zijn.

'Niet meer representatief'
Afgelopen donderdag zou er in een raadsvergadering verantwoording moeten worden afgelegd door Landwehr, maar die besloot na de berichtgeving in kranten en social media de eer aan zichzelf te houden en direct op te stappen, schreef hij aan de gemeenteraad. ‘De framing inzake vermeende geheime deals werp ik verre van mij en daarmee is mijn positie als wethouder van de gemeente niet meer representatief om u als raad, inwoners en ondernemers zowel lokaal als regionaal te vertegenwoordigen.’ Daarna wilde hij geen nader commentaar meer geven.

Toevallig
Daarmee lag de taak om verantwoording af te leggen donderdag ineens bij De Jong Schouwenburg. Die zat in een lastig parket, want wie sprak er de waarheid? Maar de VVD’er bleef bij zijn eerdere verhaal: Landwehr had getekend voor vier jaar, er waren geen geheime afspraken gemaakt, ‘want we hadden destijds geen goede kandidaat voorhanden’. Daarom werd Landwehr, als externe wethouder uit Vianen, binnengehaald. ‘Het was wel wijs om een potentiële opvolger te vinden. Toevallig is dat na drie jaar.’ Dat dit werd uitgelegd als een ‘harde afspraak’ ligt aan de ‘onhandige formulering’. De kandidaat had zich ook pas na vier jaar kunnen melden. ‘Het Wob-verzoek zal uitwijzen dat er geen afspraken zijn.’

Telefoontjes
Daarna ging De Jong Schouwenburg in op mediaberichten dat hij de halve raad had gebeld over de afspraak. ‘Dat is pertinent onjuist. Ik ben door twee mensen gebeld. De heer Hagedoorn (PvdA) en de heer Schlamilch (Forza De Bilt).’ Het enige dat geheim moest blijven voor de buitenwereld was wie de opvolger was. Dat bleek overigens het zittende VVD-raadslid Kees Lelivelt te zijn. Eerder had die het te druk om wethouder te worden, maar nu had hij wel tijd. ‘Het had niets te maken met geheime afspraken. Dat is framen. Dat werpen wij verre van ons.’

Pure Rutte-doctrine
Wie een fascinerende raadsvergadering wil bekijken kan zijn voordeel doen met deze (vanaf 1.03.25). De blikken, het gelach en bij tijd en wijle de verbijstering van een aantal andere raadsleden spraken boekdelen. Daarna mochten zij ook het woord voeren en bleek dat De Jong Schouwenburg wel velen van hen had gebeld. Schlamilch had zelfs aantekeningen gemaakt van het gesprek met De Jong Schouwenburg en citeerde hem daaruit: ‘Niemand heeft het zien aankomen. Daar zijn we heel blij mee. Wij hebben ons altijd stilgehouden. Dat hebben we expres gedaan, want als je al bij voorbaat zegt dat iemand weggaat na drie jaar, dan heeft hij minder zeggingskracht. Dat heeft geen zin, dus dat hebben we niet gedaan. Mondje dicht dus, ik ben buitengewoon trots op mijn fractie dat zij zich hierin niet vergaloppeerd heeft.’ Schlamilch vertaalde dit als ‘de pure Rutte-doctrine in De Bilt’ ‘Zoveel bedrog en achterbakse spelletjes zijn voor mijn fractie teveel van het goede. Wist het college van deze afspraak?’

'Wachtgeldregeling is vangnet'
De Jong Schouwenburg ontkende dat hij dit had gezegd tegen Schlamilch. Het zou juist gaan om het stilhouden van de naam van de kandidaat-wethouder. Maar het kwaad was al geschied, ware dat al niet gebeurd in de dagen ervoor. Raadslid Jette Muijsson (Beter De Bilt) werd aangesproken door inwoners voor wie het vertrek van Landwehr als een verrassing kwam, ‘maar een vertrek willens en wetens des te meer’. ‘Ik ken geen enkele baan, waarin je zelf kunt beslissen te stoppen en waar je uiteindelijk ook nog geld toe krijgt’, hoorde ze. ‘Ik begrijp deze emotie. De wachtgeldregeling is een vangnet, geen uitkering als je er geen zin meer in hebt of er een opvolger klaar staat. Dan hadden wij er ook nooit mee ingestemd. Waarom is de raad hier niet over geïnformeerd? Welke afspraken zijn er gemaakt? Waarom is die opvolging nodig?’

College wist van niets
Burgemeester Sjoerd Potters sprak van een ‘uiterst pijnlijke situatie’ die het aanzien van de politiek van De Bild schaadt. ‘Dit verhaal kent alleen maar verliezers.’ Het college was volgens hem niet betrokken bij de afspraak. ‘We wisten er niet vanaf.’ Van het maximaal te ontvangen wachtgeld voor Landwehr (64) kon hij alleen een grove indicatie geven: 180.000 euro. Dat hij eerder had gezegd begrip te hebben gehad voor het vertrek van Landwehr duidde op zijn ontslag per direct afgelopen maandag. ‘Hij kon niet meer goed en geloofwaardig door en stopte per direct, die afweging begreep ik.’ Toch had het ook de voorkeur van Potters als Landwehr zelf uitleg en duiding had kunnen geven, ‘maar hij zegt dat hij niet meer in staat is om de gemeente te vertegenwoordigen’.

Mantel der liefde 'beschadigd'
Uiteindelijk schaarde de raad zich achter een suggestie van D66-fractievoorzitter Donja Hoevers die verbijsterd was en verbijsterd bleef door de gebeurtenissen. ‘De handelswijze van de VVD laat een hele slechte indruk achter bij onze inwoners. De mantel der liefde is zo beschadigd dat ik die als handwerkjuf ook niet meer eenvoudig kan repareren. Dit is geen mooie dag voor de Biltse politiek’, begon zij haar bijdrage. Daarna wilde ze polsen bij de andere fracties hoe die staan tegenover een minderheidscoalitie, zonder de VVD. ‘Dat vergt vertrouwen en externe begeleiding, maar we moeten samen de bestuurscultuur verbeteren en de boel niet bagatelliseren.’

Schaamte
Een verkenning doen naar een raadsakkoord voor na de verkiezingen en intussen verder met de drie zittende wethouders en daar goede afspraken over maken viel in goede aarde bij de andere partijen. De Jong Schouwenburg voelde wel enige schaamte. ‘Dit verdient geen schoonheidsprijs.’ Hij bleef bij zijn woorden, maar merkte wel dat de handelswijze verkeerd was uitgepakt. ‘Daar kan ik wel van leren.’ Intussen was Kees Lelivelt de gehele raadsvergadering aanwezig, terwijl hij zijn kansen als kandidaat-wethouder in rook zag opgaan. Met het wachtgeld zou het best nog kunnen meevallen, wist De Jong Schouwenburg nog te vertellen, als Landwehr snel een nieuwe baan zou vinden.

Kamervragen
Intussen zijn de verwikkelingen in De Bilt ook in Den Haag opgevallen. SP-Kamerlid Renske Leijten wil van minister Ollongren van BZK weten wat zij vindt van afspraken tussen partijen en wethouders over dat zij de volledige zittingstermijn bij voorbaat niet afmaken, ‘zeker als daar geen openheid over is’. Ze vraagt zich af of het mogelijk is dat er in dergelijke gevallen geen wachtgeld wordt uitbetaald en zo nee, of Ollongren bereid is met een voorstel te komen, zodat dit wel een mogelijkheid wordt. Verder wil ze weten of de minister, naar aanleiding van een eerdere Kamerbrief, ondersteuning heeft geboden aan gemeenten bij dualiseringsvraagsstukken en of zij dit een geslaagd voorbeeld vindt van gemeentelijke dualisering. Tot slot wil Leijten weten of Ollongren nog achter haar standpunt staat dat de dualisering ‘als zodanig niet ter discussie staat’, ook al zijn er 'veel signalen dat de dualisering het bestuur en de samenleving niet dichter bij elkaar brengt'.