D66 haalt herindelingsbonus uit de kast

Gemeenten hebben geld en ruimte nodig om alle taken waarvoor ze als eerste overheid aan de lat staan, goed te kunnen uitvoeren. Als kleine gemeenten te afhankelijk worden van regionale samenwerkingsverbanden, moeten zij fuseren. Een herindelingsbonus kan gemeenten wellicht helpen hen over de streep te trekken.

Beter helpen

En die rechtstreeks gekozen burgemeester? ‘Daarvoor is de weg nu vrijgemaakt’, stelt D66-fractievoorzitter Rob Jetten in een interview in Binnenlands Bestuur over de plannen van de partij voor de komende vier jaar. Met stip op een staat geld en ruimte ‘om de taken waarvoor ze staan goed uit te kunnen voeren’, aldus Jetten, de nummer 2 op de kieslijst. ‘Naast alles wat gemeenten nu al doen, stoppen we daar de komende jaren nog eens twee hele grote uitgaven bij: de klimaat- en energietransitie en de woningbouwopgave. We moeten gemeenten zodanig helpen dat niet de hele begroting opgaat aan het sociaal domein, maar dat er ook ruimte is voor die energietransitie en de bouw van duurzame, extra woningen. We realiseren ons als D66 dat we veel van gemeenten vragen. We moeten hen daarbij beter helpen dan we de afgelopen vier jaar hebben gedaan.’

 

Financiële vrijheid

D66 wil gemeenten meer financiële ruimte geven door de opschalingskorting te bevriezen, structureel meer rijksgeld voor de jeugdzorg en de Wmo naar gemeenten over te maken en het Wmo-abonnementstarief af te schaffen. De specialistische jeugdzorg moet landelijk worden belegd en de jeugd-ggz bij gemeenten weggehaald en overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet. Gemeenten wordt daarnaast de mogelijkheid gegeven lokale belastingen te heffen. ‘Als je meer financiële vrijheid en autonomie aan gemeenten geeft, dan kunnen lokaal betere keuzes worden gemaakt’, aldus Jetten.

 

Miljard euro extra in gemeentefonds

Ook moet het afgelopen zijn met de schommelingen in het gemeentefonds. ‘Door af te stappen van de huidige trap op-trap af systematiek willen we rust brengen in het gemeentefonds.’ Voor deze, en een aantal in dit stuk niet benoemde plannen, komt er wat D66 betreft zo’n een miljard euro extra in het gemeentefonds. Dat is bovenop de 0,9 miljard groei die het Centraal Planbureau Bureau in de basisraming verwacht. Het lokaal belastinggebied wordt met drie miljard euro verruimd, in combinatie met een verlaging van de inkomstenbelasting.

 

Regierol woningbouw

Maar met geld alleen worden gemeenten onvoldoende geholpen, beseft Jetten. Zeker als het gaat om de eerdergenoemde klimaat- en energietransitie en de woningbouwopgave. D66 wil tot 2030 een miljoen woningen bouwen en wil dat het rijk daarin een zwaardere regierol gaat pakken. Daarom wil de partij een nieuwe minister voor wonen, ruimtelijke ordening en milieu. ‘Of het nu gaat over stikstof of over grootschalige locaties voor woningbouw; het helpt dan als je minister hebt die knopen kan doorhakken.’ De invloed van gemeente en provincie op het gebied van woningbouw wordt wat teruggeschroefd. ‘Als je een miljoen woningen wilt bouwen, kom je er niet met inbreiding en bouwen aan de randen van dorpskernen. Op een aantal grote locaties moeten veel woningen worden gebouwd. Dan is het goed dat een minister de regierol kan pakken.’

 

Aardgasvrije wijken

D66 wil gemeenten helpen met het aardgasvrij maken van wijken en het verduurzamen van woningen. ‘We willen de verhuurdersheffing fors verlagen zodat woningcorporaties de financiële slagkracht hebben om zowel te bouwen als te verduurzamen.’ Provincies kunnen gemeenten financieel bijspringen, vindt Jetten. ‘Provincies kunnen daar de opbrengst van de verkoop van hun aandelen van bijvoorbeeld Eneco of Essent voor inzetten.’ Gemeenten die dat willen, moeten gebruik kunnen maken van experts om hen te helpen met de energietransitie en/of de verwezenlijking van klimaatdoelen.

 

Tegenstrijdig

Over de omvang van gemeenten is D66 ietwat tegenstrijdig. Enkele passages uit het verkiezingsprogramma: ‘Wanneer kleine gemeenten te afhankelijk worden van gemeenschappelijke regelingen, moeten zij fuseren tot een omvang die wél aansluit bij hun takenpakket.’ En: ‘We werken toe naar een model van grotere gemeenten. Op termijn zullen deze grotere gemeenten de provinciebestuurslaag overbodig maken.’ Bij gemeentelijke herindelingen ‘krijgen gemeenten de ruimte om fusiepartners te kiezen en mogen bewoners van oorspronkelijke gemeenten zich uitspreken over voorkeurspartners.’ Sommige passages klinken als verplichting tot opschaling, bij andere voert vrijwilligheid de boventoon. Jetten hoopt vooral dat gemeenten de komende jaren meer dan nu het gesprek met elkaar durven aangaan over de toekomstbestendigheid van gemeenten en de democratische legitimiteit die zij, zeker als ze in heel veel gemeenschappelijke regelingen samenwerken, nog hebben. ‘De democratische legitimiteit van veel van die gemeenschappelijke regelingen is gewoon slecht.’

 

Democratisch gelegitimeerd

Maar een blauwdruk opleggen, zoals de 100.000-plus gemeenten uit Rutte II, werkt niet, stelt Jetten. ‘Een minister van Binnenlandse Zaken en een provincie hebben echter wel een verantwoordelijkheid over de kwaliteit van het bestuur.’ Enige provinciale dwang om met gemeenten waar zorgen over zijn het gesprek aan te gaan, vindt Jetten geen probleem. Ook kan aan een ‘herindelingsbonus’ worden gedacht. ‘Gemeenten krijgen dan geld om achterstanden aan te pakken of het sociaal domein goed vorm te geven. Het rijk is daar de afgelopen jaren te terughoudend in geweest.’ D66 kiest ‘nadrukkelijk voor de gemeente als eerste overheid, maar we willen wel dat het een overheid is die goede service kan verlenen, democratisch gelegitimeerd besluiten neemt en voldoende financiële slagkracht heeft.’

 

Gekozen burgemeester

Nu de Kroonbenoeming – ‘eindelijk’ – uit de Grondwet is gehaald, is de weg vrijgemaakt voor de gekozen burgemeester; een langgekoesterde wens van D66. ‘Toen ik de wet in de Eerste Kamer verdedigde, heb ik meteen gezegd dat er meer moet gebeuren dan alleen de benoemingswijze veranderen. We moeten ook kijken naar het takenpakket van de burgemeester, naar hoe de burgemeester zich tot de raad en het college verhoudt. We moeten kijken welke manier van kiezen daar bijhoort. Wij vinden dat inwoners prima in staat zijn te bepalen welke man of vrouw het beste die ambtsketen kan dragen.’ De randvoorwaarden voor de rechtstreeks gekozen burgemeester moeten wel in een keer worden geregeld. ‘Als je dat niet doet, niets aan dat mandaat verandert, is het voor burgemeesters lastig om hun werk te doen.’

Lees het hele interview in Binnenlands Bestuur nr.3. Dit is het derde deel van een serie interviews met lijsttrekkers of de nummers 2, in aanloop naar de Kamerverkiezingen van maart.