De Wet normalisering rechtspositie ambtenaren: meer ambtenaren in meer soorten; wat betekent het voor uw organisatie?

Mr. drs. M.P. (Marien) Korevaar

Op 8 november 2016 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel voor de  wet normalisering rechtspositie ambtenaren (hierna: Wnra). Omdat het gaat om een initiatiefvoorstel, moet dit nog bekrachtigd worden. Minister Plasterk zal binnen drie maanden een voorstel daarvoor doen. Daarna kan de wet echter nog niet in werking treden. Er moeten eerst nog allerlei andere wetten en regelingen aangepast worden en alle betrokken organisaties moeten zich gaan voorbereiden op  de komende veranderingen. Dat is veel werk. Waarschijnlijk zal de wet niet eerder dan 1 januari 2020 in werking treden. Vanaf nu moet iedereen zich daarop wel gaan voorbereiden. Wat betekent de Wnra voor uw organisatie? 

Een nieuwe Ambtenarenwet en meer ambtenaren

De Wnra wijzigt de Ambtenarenwet. Die blijft dus bestaan en er komen zelfs meer ambtenaren bij. Dat komt omdat werknemers van verschillende zelfstandige bestuursorganen en rechtspersonen met ‘openbaar gezag’, straks ambtenaar zijn volgens de nieuwe wet, terwijl dat nu nog niet zo is. Dat geldt bijvoorbeeld voor het personeel van De Nederlandsche Bank, de Sociale Verzekeringsbank en UWV. Er worden ook groepen uitgezonderd van de Ambtenarenwet, waaronder personeel van politie en defensie. Die blijven wel ambtenaar maar daarop is niet de nieuwe Ambtenarenwet van toepassing. Het wordt ingewikkeld want het betekent dat we straks, naast werknemers buiten de overheid, met drie soorten ambtenaren te maken hebben en dat de gevolgen van de wet per organisatie verschillend zijn.

Categorie 1: werkgevers buiten de overheid

Voor werkgevers die niets met de uitoefening van overheidstaken te maken hebben, verandert er niets. De werknemers  hebben een arbeidscontract, waarop het Burgerlijk Wetboek van toepassing is en zij hebben niets met de nieuwe Ambtenarenwet te maken.

Categorie 2: werkgevers waarvan de werknemers nu al ambtenaar zijn en die ambtenaar blijven, in de zin van de nieuwe Ambtenarenwet (maar nu met een arbeidsovereenkomst)

Ongeveer 80% van de huidige ambtelijke organisaties valt onder deze categorie. Het gaat o.a. om gemeenten, provincies, ministeries (m.u.v. defensie), rijksdiensten, waterschappen, veiligheidsregio’s, ggd’en, openbaar onderwijs, academische ziekenhuizen, rechtbanken (m.u.v. rechters) enz. Daarvoor verandert er het nodige:

• vanaf de invoeringsdatum van de nieuwe wet wordt de éénzijdige aanstelling automatisch omgezet in een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht en vanaf dat moment is het arbeidsrecht uit het Burgerlijk Wetboek van toepassing;
• bij een nieuwe indiensttreding of bij een wijziging moet met ambtenaren een arbeidsovereenkomst overeengekomen worden;
• geschillen (zoals ontslagprocedures) lopen niet meer via de bestuursrechter maar via de burgerlijke rechter;
• interne bezwarenprocedures blijven wel mogelijk maar daarop is dan niet de Algemene wet bestuursrecht van toepassing;
• er zullen cao’s afgesloten moeten worden, in plaats van eenzijdig vastgestelde rechtspositieregelingen; zolang er nog geen cao is, gelden deze regelingen als een cao, voor zover ze niet in strijd zijn met de nieuwe wet of het burgerlijk recht.

Er blijven echter specifieke regels voor ambtenaren en hun werkgevers gelden, die niet gelden voor werknemers buiten de overheid:

• ook de nieuwe  Ambtenarenwet kent allerlei regels met betrekking tot o.a. de ambtseed, integriteitsvoorschriften, geheimhouding en beperkingen in het openbaren van gedachten en gevoelens en het recht van vergadering en betoging;
• de werkgevers blijven eigen risicodrager voor de werkloosheidswet, vanwege de aansluiting bij het ABP;
• specifieke regels op bijvoorbeeld het gebied van disciplinaire straffen, bovenwettelijke uitkeringen, doorbetaling van het loon na 2 jaar ziekte enz.  blijven bestaan, tenzij iets anders in cao’s wordt overeengekomen met de vakbonden

 

Categorie 3: werkgevers waarvan de werknemers nu al ambtenaar zijn en die geen ambtenaar blijven, in de zin van de nieuwe Ambtenarenwet (behoud ambtelijke aanstelling ‘oude stijl’)

Ongeveer 20% van de huidige ambtelijke organisaties valt onder deze categorie. De  belangrijkste daarvan zijn: Defensie (militairen en burgerlijk defensiepersoneel) en Politie (volledig). Bijzonder is dat deze categorie niet valt onder de nieuwe Ambtenarenwet. Het worden dus geen ambtenaren in de zin van de gewijzigde Ambtenarenwet maar ze kunnen nog steeds ambtenaar genoemd worden (b.v. politieambtenaren). Hoewel er formeel voor deze categorie wel e.e.a. verandert, zal er materieel het minst veranderen:

• deze ambtenaren houden ook na de invoeringsdatum van de nieuwe wet een éénzijdige aanstelling en daarop blijft de Algemene wet bestuursrecht van toepassing;
• geschillen blijven lopen via de bestuursrechter en niet via de burgerlijke rechter;
• hoewel de nieuwe Ambtenarenwet voor deze ambtenaren en hun werkgevers formeel niet van toepassing zal zijn, zullen de daarin opgenomen verplichtingen en regels toch indirect (blijven) gelden. In de wetten waarin de rechtspositie van deze ambtenaren wordt geregeld, zal de Ambtenarenwet op die punten van overeenkomstige toepassing worden verklaard.

Categorie 4: werkgevers waarvan de werknemers nu nog geen ambtenaar zijn maar die straks wel ambtenaar zijn, in de zin van de nieuwe Ambtenarenwet (behoud arbeidsovereenkomst maar wel nieuwe regels)

Alle zelfstandige bestuursorganen en rechtspersonen die zich met overheidstaken als kerntaak bezighouden (blijkend uit een wettelijke aanwijzing of uit het hebben van een bestuursorgaan met openbaar gezag) vallen onder de nieuwe Ambtenarenwet. Daarmee heeft de wet een ruimer bereik dan de huidige wet. Daardoor zullen er ambtenaren bijkomen, zoals o.a. geldt voor het personeel van De Nederlandsche Bank, de Sociale Verzekeringsbank, UWV, TNO, Staatsbosbeheer, de Autoriteit Financiële Markten, het CBR, Cultuurfondsen, de Stichting Vervangingsfonds en de Stichting Participatiefonds. Ook voor hen verandert er dus het nodige:

• de medewerkers behouden een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht maar zij krijgen de ‘status’ van ambtenaar;
• de regels op grond van de nieuwe  Ambtenarenwet met betrekking tot o.a. de ambtseed, allerlei integriteitsvoorschriften, geheimhouding en beperkingen in het openbaren van gedachten en gevoelens en het recht van vergadering en betoging worden rechtstreeks van toepassing;
• voor zover in bestaande arbeidsovereenkomsten en cao’s afwijkende voorschriften zijn opgenomen, zullen deze zo nodig aangepast moeten worden aan de Ambtenarenwet.

Als deze werkgevers nu geen aansluiting hebben bij ABP, kan dat waarschijnlijk zo blijven en zullen zij dan ook geen eigen risicodrager worden voor de werkloosheidswet. De beoordeling daarvan is een kwestie van ‘maatwerk’.  

Conclusie

Ambtenaren, de ambtenarenstatus en specifieke regels voor ambtenaren blijven. Afhankelijk van de categorie waaronder uw organisatie valt, verandert er het nodige in de rechtspositie en zal er ook veel werk verzet moeten worden om de overgang naar de nieuwe Ambtenarenwet soepel te laten verlopen. Capra is op alle onderdelen thuis en is u daar graag bij van dienst.