De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan

Mr. M.J.J. (Maartje) Rutten

Binnen de meeste gemeenten vinden op 19 maart 2014 raadsverkiezingen plaats. Op het eerste gezicht lijkt dit op dit moment een aangelegenheid voor de politieke partijen. Zij maken zich op voor de verkiezingsstrijd. De gemeente is bezig met de organisatorische aspecten van deze verkiezingen. Specifieke onderwerpen worden mogelijk controversieel verklaard door een college, maar daar blijft het dan wel bij. Pas nadat de verkiezingsuitslag bekend is, begint het echt. Het is niet ondenkbaar dat een nieuw college aantreedt, met een nieuw collegeprogramma. Vaak geldt dan toch het aloude spreekwoord: ‘nieuwe heren, nieuwe wetten’. Dat heeft nog al eens zijn weerslag op een organisatie.

Maar gaat de verkiezingsstrijd tot die tijd volledig aan de ambtelijke organisatie voorbij? Onze praktijk leert dat dit niet altijd zo is. Wanneer de politieke partijen druk doende zijn met het samenstellen van de (concept)kieslijsten, komt het regelmatig voor dat daar de naam van een van uw medewerkers op voorkomt. Wat dan?

Een medewerker staat op een kieslijst

Kan een medewerker van een gemeente binnen diezelfde gemeente op een kieslijst staan van een politieke partij? Het antwoord is: ja, dat kan. De medewerker is op dat moment immers nog geen raadslid. Of deze situatie altijd wenselijk is, is iets anders. Ik zal dit nader toelichten.
In artikel 13 van de Gemeentewet zijn alle functies opgenomen die onverenigbaar zijn met het raadslidmaatschap. Artikel 13 lid onder q van de Gemeentewet bepaalt dat een lid van de raad niet tevens ambtenaar mag zijn in de gemeente waar hij raadslid is. Een raadslid mag wel ambtenaar zijn in een andere gemeente.

Vervult een raadslid een met het raadslidmaatschap onverenigbare functie, dan houdt hij op lid te zijn van de raad. Dit is geregeld in artikel X 1 van de Kieswet.

Een uitzendkracht of zzp-er staat op een kieslijst

Wordt de situatie anders wanneer de medewerker geen ambtenaar is, maar als uitzendkracht of als zelfstandige (zzp-er) werkt bij uw gemeente? Nog daargelaten de vraag of deze overeenkomst mogelijk kan worden beëindigd of niet kan worden voortgezet, bepaalt artikel 15 van de Gemeentewet welke activiteiten voor een raadslid als een zogenaamde verboden handeling moeten worden aangemerkt. In de kern komt de regeling erop neer dat raadsleden niet in geschillen of op basis van overeenkomsten mogen optreden in een professionele of formele adviserende rol voor de gemeente of voor gemeentelijke relaties.

Het motief is hier gelegen in de zorg om de verhoudingen van het raadslid tot de gemeente en het gemeentebestuur zuiver te houden. Anders gezegd: het raadslid mag niet teveel persoonlijk belang hebben bij de uitkomst van de gemeentelijke besluitvorming. In een tijd waar het handelen van bestuurders en raadsleden onder een vergrootglas ligt – en ik hoef u de voorbeelden niet te duiden waar bestuurders, gelet op hun privé-activiteiten, de plaatselijke en zelfs landelijke pers halen – lijkt dit een vanzelfsprekendheid.

Raadslid na de verkiezingen

Daar waar een ambtenaar na de verkiezingen raadslid wordt, is dit duidelijk. Artikel 13, lid 1 onder q van de Gemeentewet staat dit niet toe. Ook wanneer uw huisadvocaat politieke ambities heeft en na 19 maart 2014 in de gemeenteraad wordt verkozen, moet u op zoek naar een nieuwe advocaat (artikel 15 lid 1 onder a van de Gemeentewet). Maar ook een uitzendkracht of zzp-er mag geen raadslid zijn (artikel 15 lid 1 onder c en d van de Gemeentewet).

De gevolgen van het verrichten van verboden handelingen worden in artikel X 8 van de Kieswet geregeld. Wanneer een raadslid de in artikel 15 van de Gemeentewet opgenomen verboden niet naleeft, kan dat vergaande gevolgen hebben: schorsing en uiteindelijk vervallenverklaring van het raadslidmaatschap.

Ontheffing door Gedeputeerde Staten

Een ‘escape' kan daarin gelegen zijn, dat een ontheffing wordt aangevraagd bij Gedeputeerde Staten. Gedeputeerde Staten kunnen een ontheffing verlenen van het bepaalde onder artikel 15, lid 1, onder d van de Gemeentewet, omdat in de daarin geregelde gevallen de zuiverheid in de verhoudingen niet altijd wordt geschaad. Gedeputeerde Staten zullen alsdan moeten onderzoeken of het algemeen belang, te weten het voorkomen van belangenconflicten, wel of geen ruimte biedt voor een ontheffing. In een tijd waarin zelfs het privéleven van bestuurders nieuwswaarde lijkt te hebben, ga ik ervan uit dat een ontheffingsverzoek kritisch wordt getoetst.

Verboden functies en handelingen

Hoewel de Gemeentewet duidelijk voorschrijft welke functies en welke handelingen voor een raadslid niet verenigbaar zijn, stelt noch de Gemeentewet, noch de Kieswet enige regel ten aanzien van verboden functies c.q. handelingen voor een persoon die zich kandidaat stelt op een van de kandidaatlijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen. Tot aan de verkiezingen kunt u medewerkers niet verbieden om politiek actief te worden. Nederland kent – gelukkig, zou ik zeggen – actief en passief kiesrecht voor (bijna) iedere Nederlander. Het onthouden van het passief kiesrecht past hierbij niet. Dit betekent natuurlijk niet dat u zo maar alles wat uw medewerkers doen, u hoeft te laten welgevallen. Stelt een van uw senior-beleidsmedewerkers die belast is het actualiseren van bestemmingsplan ‘Buitengebied’ zich beschikbaar voor een partij die fel gekant is tegen iedere vorm van bebouwing in datzelfde buitengebied, dan is een goed gesprek op zijn minst op zijn plaats. Het overgrote deel van de medewerkers die in een dergelijke positie komen te verkeren, realiseert zich dit overigens terdege en zal dit zelf bespreekbaar maken. De enkeling waarvoor dat niet geldt, kunt u aanspreken op zijn verantwoordelijkheden die behoren bij zijn functie. Hoewel u de politieke ambities van deze medewerker niet kunt (en moet) dwarsbomen, kunt u als werkgever deze medewerker wel aanspreken en wijzen op zijn verantwoordelijkheden. Dit zal zeker niet eenvoudig zijn, maar moet wel gebeuren.

Als advocatenkantoor werkzaam in het publieke domein houdt Capra zich ook bezig met vragen die verband houden met de aanstaande raadsverkiezingen. Vragen over onverenigbare functies, maar bijvoorbeeld ook over de rechtspositie van vertrekkende wethouders, worden door de advocaten van Capra beantwoord. In de volgende edities van de Capra Concreet wordt aandacht besteed aan de komende verkiezingen. En in de vestigingen van Capra ’s-Gravenhage en Capra ’s-Hertogenbosch wordt in de maand februari 2014 een netwerkbijeenkomst georganiseerd over dit thema. U bent van harte welkom.