Sanctioneren bij niet-integer gedrag: wat kunt u doen?

Integriteit

In de huidige Ambtenarenwet 2017 staat dat de ambtenaar gehouden is om de op hem uit zijn functie voortvloeiende verplichtingen te vervullen en zich ‘ook overigens te gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt’.

Ambtenaren, en dat zijn de meeste werknemers bij de overheid, moeten dus integer zijn. Dit blijkt ook uit enkele andere bepalingen uit de Ambtenarenwet. Het blijkt bovendien uit de cao en diverse andere regelingen/codes.

Maatregel? Zo ja, welke?

Als er sprake is van niet-integer gedrag van een ambtenaar, is de vraag hoe hiertegen kan worden opgetreden. Welke disciplinaire sanctie/maatregel kan dan worden opgelegd? Een waarschuwing, een overplaatsing of een loonmaatregel? Of zelfs ontslag? En zo ja, op welke grond?

De cao biedt hier in de regel geen duidelijk antwoord op. Daarom moet in het Burgerlijk Wetboek en in de relevante jurisprudentie gezocht worden. Deze bieden daarvoor weliswaar een juridische grondslag, maar het is allerminst overzichtelijk. Het is zoeken.

In de cao geregeld?

Tot 1 januari 2020, de dag dat de meeste ambtenaren door de Wnra onder het gewone arbeidsrecht zijn komen te vallen, was dit anders. In de meeste ambtelijke rechtspositieregelingen was een apart hoofdstuk opgenomen over ‘disciplinaire maatregelen’. Dergelijke bepalingen zijn in de meeste cao’s van na 1 januari 2020 niet meer teruggekomen.

Het systeem van disciplinaire maatregelen, dat zo kenmerkend was voor het (oude) ambtenarenrecht, is daarmee dus verlaten. Dit heeft zeker voordelen: het aantal juridische procedures is daardoor immers verminderd (geen Awb-bezwaar- en beroepsmogelijkheid meer). Maar het heeft zeker ook nadelen, alleen al omdat een duidelijk spoorboekje voor het opleggen van disciplinaire maatregelen is komen te ontbreken.

Eén van de uitzonderingen hierop is de Cao Rijk. Hoofdstuk 15 van deze cao bevat althans een systematiek die op onderdelen vergelijkbaar is met hoe het was vóór 1 januari 2020. Het Rijk heeft daar blijkbaar bewust voor gekozen.

Alsnog iets voor regelen?

Het is zinvol om na te gaan of de voor het Rijk geldende systematiek, of een daarmee vergelijkbare, ook voor andere overheidssectoren/werkgevers kan gelden. Daarbij gaat het om maatwerk. Een systeem van sancties en maatregelen moet immers passen binnen de toepasselijke cao en moet ook passen bij de specifieke organisatie.

Bovendien zullen alleen regels daarover niet voldoende zijn. De vraag is immers ook hoe deze regels moeten worden toegepast. Bij welke integriteitsschending past welke maatregel, en op welke grond? Het is goed om daar dan ook een beleid voor te hebben.

Daarnaast is het raadzaam om een duidelijke en zorgvuldige procedure te ontwikkelen. Niet alleen voor het opleggen van een maatregel, maar ook voor een geschillenregeling. Niet om daarmee het oude ambtenarenrecht – van Awb-bezwaar, beroep, hoger beroep – te laten terugkeren, maar wel om de goede elementen daarvan te herintroduceren.

Voordelen

Het oude sanctiebeleid in een nieuwe, eigentijdse jas dus. Wij zien daarin grote voordelen: meer overzicht, duidelijkheid en uniformiteit. En bovendien: de mogelijkheid om niet-integer gedrag snel, daadkrachtig en zorgvuldig aan te pakken.

Advies

Wij kunnen hierover adviseren, en kunnen van dienst zijn bij het opstellen van regelgeving en beleid hierover. Daarbij zal dan allereerst gekeken kunnen worden hoe een sanctiebeleid in te passen is binnen de kaders van de van toepassing zijnde cao. Vervolgens zal daar een specifiek beleid voor ontwikkeld worden.

Het ligt voor de hand om daarbij ook in bredere zin aandacht te vragen voor integriteit en bewustwording op dat terrein. Zie in dit verband de trainingen die via Integriteit.nl worden aangeboden, gericht op preventie. Juist bij een onderwerp als integriteit, is het raadzaam om niet alleen aandacht te besteden aan repressieve maar vooral ook preventieve maatregelen.

De werkgever/sector kan daarna bezien hoe het nieuwe beleid in de organisatie geïmplementeerd kan worden. Daarbij kan ook voorzien worden in het trainen van medewerkers die ermee zullen gaan werken. Voor een deel van hen, namelijk degenen die vóór 1 januari 2020 al te maken hadden met disciplinaire maatregelen en procedures, zal het deels bekende materie zijn.