BZK vreesde wantrouwen richting ambtenaren na verkiezingen

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) hield direct na de verkiezingen rekening met wantrouwen richting de ambtelijke dienst als er een regering met PVV, NSC en BBB zou komen. Dat blijkt uit stukken die openbaar zijn gemaakt na een Woo-verzoek. De Bestuursraad, het hoogste ambtelijke orgaan binnen BZK, stuurde kort na de verkiezingsuitslag een mail waarin ze aangaf dat BZK extra aandacht moet hebben voor het feit dat er drie partijen zonder bestuurlijke ervaring in de landsregering komen. Ook hield de raad direct rekening met het vroegtijdig vertrek van de toenmalige bewindspersonen.

Mailverkeer

De openbaargemaakte stukken zijn allemaal van kort na de verkiezingen van 22 november jongstleden. Het betreft intern mailverkeer en PowerPointpresentaties van BZK, waarin ambtenaren van het ministerie de verkiezingsuitslag duiden. Over het algemeen wordt heel objectief beschreven welke coalitiemogelijkheden er zijn en wat voor gevolgen dit zou hebben voor het ministerie zelf.

Aantekeningen

Zo werd in een presentatie door het Projectteam Kabinetswissel omschreven dat het reguliere werk voorlopig gewoon doorgaat, maar dat er rond een kabinetswissel wel een mate van onzekerheid is. ‘Politiek besluit wat en wanneer, wij hebben ons daartoe te verhouden’ en ‘Belangrijk dus om in gesprek te blijven met elkaar’, zijn bijvoorbeeld twee aantekeningen in een PowerPoint.

Politieke opvattingen

Ook keek BZK naar de politieke wensen van de meest waarschijnlijke toekomstige coalitie. BZK ging toen uit van een minderheidskabinet van PVV, NSC en BBB, omdat de VVD had aangegeven niet in het kabinet te zullen deelnemen. Daar kwam de partij later op terug. ‘Partijen vinden elkaar in het streven naar een kleine overheid die zich richt op de kerntaken’, concludeerde BZK. Ook dacht BZK dat de partijen de autonomie van gemeenten zouden willen vergroten.

Stabiliteit

Verder verwachtte BZK een regeerakkoord met een focus op veiligheid en het beperken van migratie. ‘Kan een stabiel kabinet opleveren, maar geen meerderheid in Eerste Kamer’, leest een andere conclusie over de samenwerking tussen de vier. Een coalitie met GroenLinks/PvdA, VVD, NSC en D66 werd door BZK kort benoemd als optie maar niet als waarschijnlijk gezien. ‘Kabinet zal instabiel zijn en heeft geen meerderheid in Eerste Kamer.’

Wantrouwen richting de ambtelijke dienst

Uit de stukken blijkt dat hoge ambtenaren van BZK zich in de dagen na de verkiezingen zorgen maakten over het toetreden van drie onervaren partijen tot de regering. Op 24 november stuurde een hoge ambtenaar een mail waarin hij schrijft dat er, met of zonder toetreden van de VVD tot de nieuwe coalitie ‘drie partijen zonder enige bestuurlijke ervaring in een landsregering komen’. Dat vraagt volgens hem de nodige aandacht. De opmerkelijkste passage uit de mail volgt echter direct daarna: ‘Inclusief het wantrouwen richting de ambtelijke dienst.’ Op die opvatting wordt verder niet ingegaan.

‘Chaos scenario’

Die ambtenaar stelt ook voor te werken aan een ‘chaos scenario’ in het geval dat de partijen er niet uit zouden komen en er nieuwe verkiezingen moesten plaatsvinden. Ook zou de optie van een vroegtijdig gesprek van premier Mark Rutte al besproken moeten worden. ‘Wie neemt dan het torentje in? En hoe wordt dat gezien? Hoe houdt je de boel bestuurbaar?’

‘Introductie staatsrecht’

De Bestuursraad, het hoogste ambtelijke orgaan binnen BZK, kwam een dag later samen om de verkiezingsuitslag te bespreken. In het korte verslag van die bijeenkomst staat onder andere dat de inwerkperiode van de nieuwe bewindslieden waarschijnlijk extra aandacht zal vragen vanwege het gebrek aan ervaring. De optie om de nieuwe ministersploeg een introductie over staatsrecht te geven is bijvoorbeeld besproken. Verder blijkt dat de Bestuursraad zich ging voorbereiden op een voortijdig vertrek van bewindspersonen. Die voorspelling bleek later terecht.

Bewust

BZK lijkt zich in de mailwisselingen bewust van het feit dat de verkiezingsuitslag ondanks de grote politieke aardverschuiving die plaatsvond intern op dezelfde manier als altijd besproken moet worden. Op 27 november stuurt een ambtenaar bijvoorbeeld een mail waarin staat dat een presentatie over de verkiezingsuitslag ‘zoals elke andere uitslag; zonder persoonlijke bespiegelingen, vanuit vakmanschap en pragmatisch’ moet zijn. ‘Wat hen betreft geen ruimte voor persoonlijke bespiegelingen, maar gewoon professioneel en op inhoud.’