Buurtbedrijf wil zekerheid

Burgers dragen graag bij aan hun gemeente. Maar geef ze behalve plichten ook een aantal rechten om hun werk goed te kunnen doen. Neem de Hengelose aandachtswijk Berflo Es, waar bewoners wachten op juridische verankering van hun buurtonderneming.

Burgerparticipatie
Serie over hoe burgers vorm en inhoud geven aan de participatiesamenleving in hun directe omgeving.

Stel je een aandachtswijk voor in een middelgrote stad in krimpgebied. Het buurthuis wordt gesloten, de basisschool staat leeg, de gemeente bezuinigt het programma voor sociale activering weg. Zinken de bewoners weg in lamlendigheid? Niet in Berflo Es, Hengelo. Daar richtte de wijkraad een bewonersbedrijf op en wordt nu geoogst uit de moestuin, genaaid in het atelier en getaxied in een elektrische buurtauto. Met z’n zestigen nu al.

Burgers kunnen en willen veel zelf doen, omdat ze voorzieningen overeind willen houden, zegt Ties de Ruijter, directeur van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA). Het is niet alleen door die terugtredende overheid, het is ook een autonome beweging van onderop om wonen, welzijn, zorg en energievoorziening zelf te willen organiseren, meent hij. ‘Die twee tendensen vallen samen, waardoor er meer ruimte voor bewoners komt. Die ruimte moet je echter wel invullen. De overheid kan niet zeggen: het is je burgerplicht, zoek het maar uit.’

Naar Engels voorbeeld
Het LSA pleit voor de invoering van buurtrechten, om burgerparticipatie juridisch en financieel in te bedden. De organisatie is daarover in gesprek met het ministerie van Binnenlandse Zaken en met Tweede Kamerleden. Het LSA hoopt op een landelijke wet – nieuw, of een aanvulling in de Gemeentewet – die gemeenten verplicht een verordening voor buurtrechten aan te nemen. ‘Gemeenten kunnen dan in overleg met bewoners hun buurtrechten zelf invulling geven.’ Ruim twintig gemeenteraden hebben al een motie aangenomen om iets met buurtrechten te doen.

De organisatie heeft, geïnspireerd op de Localism Act uit Engeland, vast drie buurtrechten ontworpen die in zo’n verordening kunnen worden opgenomen. Allereerst het recht om uit te dagen (‘right to challenge’). ‘In de Wet maatschappelijke ondersteuning is dat inmiddels expliciet opgenomen. Bepaalde Wmo-taken mogen worden uitgevoerd door maatschappelijke initiatieven, dat kunnen dus ook bewonersorganisaties zijn’, zegt De Ruijter.

Als tweede noemt het LSA het recht op buurtplanning. ‘Het gebeurt nog te vaak dat bewoners alleen kunnen meepraten over plannen die anderen hebben gemaakt. Met dit recht kunnen bewoners gezamenlijk plannen maken voor hun eigen leefomgeving en voor de voorzieningen en activiteiten daarin. Besluitvorming vindt uiteindelijk wel plaats in de gemeenteraad.’

Als derde wil het LSA het recht op (mede)gebruik van maatschappelijk vastgoed juridisch vastleggen. Dit recht zorgt ervoor dat de lokale overheid moet meewerken aan het overdragen van een gebouw met een publieke functie, bijvoorbeeld een buurthuis, aan een wijkgebonden organisatie.

‘De gemeente moet bewoners echt helpen om hun plan van de grond te tillen’, stelt De Ruijter. En dus geen te hoge boekwaarde rekenen. Of de plicht om met een bepaalde welzijnsorganisatie samen te werken of het buurtwerk uit te voeren volgens de gemeentelijke welzijnsnota. Dat is allemaal geen meewerken. 

Aardappels
Het LSA ondersteunt in Arnhem, Emmen, Leeuwarden en Hengelo bewoners die in bewonersbedrijven welzijnstaken van de gemeente overnemen. In de Hengelose aandachtswijk draait het bedrijf sinds januari en zijn er inmiddels zestig vrijwilligers en een betaalde zakelijk leider. Winst wordt er nog niet gemaakt, wel omzet. Uit de achthonderd kilo aardappels bijvoorbeeld, die op dit moment uit de buurtmoestuin wordt geoogst voor een lokaal restaurant, zegt Geert Walgemoed, voorzitter van de stichting Bewonersbedrijf Berflo Es.

Ook het cateringbedrijfje en het naaiatelier, dat beddengoed en slabbetjes in opdracht produceert, brengen geld in het laatje. Verder is er een boodschappen- en vervoerdienst. De elektrische auto daarvoor is aangeschaft met een bijdrage van Stichting Doen, vertelt Walgemoed. ‘De auto is dagelijks één tot vier keer op pad. Indien gewenst kan de chauffeur – ook een wijkbewoner – de klant begeleiden in de supermarkt of het ziekenhuis.’ Een ‘huismeester’ heeft taken van de woningcorporatie overgenomen: kleine reparaties, onderhoud van portieken, aanspreekpunt. Tegen betaling.

Het buurtbedrijf zetelt sinds kort in het lege schoolgebouw en is daarmee ook een ontmoetingsplek voor de wijk aan het worden. ‘Mensen lopen binnen voor een praatje, of om zichzelf aan te bieden als vrijwilliger. Het heeft de sociale contacten in de wijk verbeterd. En er zijn ook enkele vrijwilligers doorgestroomd naar een betaalde baan.’

Wat kan een gemeente doen om een bewonersbedrijf te helpen? In Berflo Es zouden ze graag geld krijgen om hun gebouw duurzaam op te knappen. Maar echt onmisbaar is ondersteuning door ambtenaren, zegt Walgemoed. ‘Op het gemeentehuis zitten specialisten fondsenwerving, waar wij veel van kunnen leren. En een projectleider groen, zelf ook wijkbewoner, is bij ons vrijwillig adviseur. Ook corporaties en zorginstellingen vragen wij mee te denken. Kom niet met regels en bezwaren, maar probeer bewoners met raad en daad terzijde te staan. Met buurtrechten zouden we dat streven stevig kunnen verankeren.’