Acht opvallende wijzigingen in Gemeentewet

Burgemeesters krijgen een wettelijke rol in het proces van de collegeonderhandelingen en hoeven niet meer verplicht een burgerjaarverslag te maken, blijkt uit het wetsvoorstel met wijzigingen in de Gemeentewet. Dat laatste stuit D66-Kamerlid Gerard Schouw tegen de borst.

Wijzigingen in Gemeentewet
Het kabinet heeft een verzamelwetsvoorstel ingediend om de Gemeentewet op een aantal onderdelen te veranderen. Een proces dat al jaren loopt en waarin verschillende partijen al hun zegje hebben kunnen doen. De VNG had in september 2012 nog enkele kritische kanttekeningen, maar ziet dat deze in het wetsvoorstel zijn verwerkt. De vereniging gaat het nieuwe wetsvoorstel nog nader bestuderen om daarna, indien noodzakelijk, met een reactie te komen.

Lijstje van wijzigingen
Als belangrijkste wijzigingen komt de VNG tot het volgende lijstje:

- De burgemeester krijgt een wettelijke rol in het proces van collegeonderhandelingen na verkiezingen

- Vervallen verplichting tot uitbrengen van een burgerjaarverslag

- Vrijwillig ontslag wethouder kan onmiddellijk ingaan

- De Commissaris van de Koning is als Rijksorgaan belast met het adviseren en bemiddelen als de bestuurlijke integriteit in een gemeente in het geding is

- Het college krijgt de mogelijkheid om zijn bevindingen over de profielschets van de burgemeester kenbaar te maken voordat deze wordt vastgesteld

- De raad kan één of meer wethouders als adviseur aan de vertrouwencommissie toevoegen, zowel bij benoeming als herbenoeming van de burgemeester

- De voorzitter van een raadscommissie hoeft niet langer lid te zijn van de raad

- Raadsleden kunnen niet langer zitting nemen in bezwaarschriftencommissies

Nederlands Genootschap van Burgemeesters
Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) laat weten nog niet nader te kunnen reageren op de wijzigingen. Zij willen deze eerst nader bestuderen. Wel wijzen ze op hun advies uit oktober 2012, waarin zij enkele kanttekeningen maken bij het concept-wetsvoorstel. Daarvan is nu iets meer in het voorstel terechtgekomen.

In lijn met initiatiefwetsvoorstel
D66-Kamerlid Gerard Schouw wil wel reageren op een paar uitgelichte wijzigingen in de wet. Hij vindt het voorstel dat de burgemeester een wettelijke rol krijgt in het proces van collegeonderhandelingen na verkiezingen in lijn met zijn initiatiefwetsvoorstel voor deconstitutionalisering van de benoeming van burgemeesters en Commissarissen van de Koning. ‘In de Kamer zijn we het wel eens over dat we in de toekomst naar een ander bestuursstelsel moeten.’

Burgemeester wordt bijzondere figuur
Volgens de uitwerking van het voorstel in de memorie van toelichting kan de burgemeester op eigen verzoek tijdens collegeonderhandelingen over het verloop daarvan worden geïnformeerd. Hij of zij kan als toekomstig lid van het college ook  zijn opvattingen tijdens het proces geven. De collegevorming zelf is en blijft een verantwoordelijkheid van fracties in de raad. Wellicht een opstapje naar meer invloed van de burgemeester en wellicht later een gekozen burgemeester? ‘De burgemeester wordt zo wel een bijzondere figuur. Hij krijgt al meer bevoegdheden en dat wringt met het benoemde karakter van de burgemeester. Waarschijnlijk gaat het over zijn eigen portefeuille, maar als hij ook input kan geven bij collegeonderhandelingen, wordt hij bijna een soort eerste wethouder. Je kunt beter meteen naar het hele stelsel kijken, dan steeds kleine wijzigingen doorvoeren.’

Opmerkingen burgemeester openbaar maken
Het zou goed zijn dat openbaar wordt gemaakt wat de opmerkingen van de burgemeester over de collegeonderhandelingen zijn en hoe collegepartijen daarmee zijn omgegaan, vindt Schouw. ‘Dit kan een stap zijn naar meer invloed. Op 4 juli is in de Kamer een eerste stap gezet. Er is breed draagvlak voor verandering van de benoemingsprocedure. Dat moet gebeuren met een grondwetswijziging. Het was nooit de bedoeling om het in de Grondwet vast te leggen. Thorbecke wilde dat niet. Eigenlijk herstellen we hiermee een historische fout. Jammer dat dit pas anderhalve eeuw later gebeurt. Beter laat dan nooit. Het huidige stelsel piept en kraakt.’

Gek dat burgerjaarverslag facultatief wordt
Schouw is tegen het vervallen van de verplichting voor de burgemeester tot het uitbrengen van een burgerjaarverslag. ‘Integriteit is een belangrijk onderwerp. We hadden juist met de minister afgesproken dat burgemeesters in hun burgerjaarverslag aandacht besteden aan het bevorderen van integriteit in hun gemeente. Het is gek dat hij die afspraak maakt, zodat iedereen daar kennis van kan nemen, en het tegelijk facultatief maakt.’

Burgerjaarverslag moet verplicht blijven
Over het toewijzen van de handhavingsverantwoordelijkheid aan de Commissaris van de Koning als een integriteitskwestie speelt in een gemeente is Schouw wel te spreken. ‘Prima, als er iets speelt, is het voor een burgemeester met zijn rol in de organisatie niet altijd mogelijk om dit op te lossen. Hij is dan niet in staat zulke kwesties aan te pakken. Dat moet een onafhankelijke derde doen die boven de partijen staat. De burgemeester moet signaleren, voorkomen en integriteit bespreekbaar maken. Ik vind ook dat hij integriteit twee keer per jaar moet agenderen en eerdere gevallen moet evalueren. Die initiërende en signalerende rol van de burgemeester moet tot uiting komen in het verslag naar de burgers toe. Wat mij betreft blijft het maken van een burgerjaarverslag dus verplicht.’