Burgemeester voerde lobby voor provinciaal ingrijpen

De Scherpenzeelse oud-waarnemend burgemeester Harry de Vries heeft op eigen houtje geprobeerd bij Provinciale Staten op voorhand steun te krijgen voor provinciaal ingrijpen in de slepende discussie over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Gedeputeerde Staten van Gelderland hebben zich een aantal keer actief, voor cruciale raadsbesluiten, gemengd in het lokale democratische proces.

Strijd

Dat blijkt uit een reconstructie door Binnenlands Bestuur naar de strijd om zelfstandigheid van Scherpenzeel. Bijna twee jaar nu is het 10.000 inwoners tellende Gelderse Scherpenzeel in een verbeten gevecht voor zelfstandigheid verwikkeld. De strijd loopt niet lekker, maar de gemeente is niet van plan de handdoek in de ring te gooien. Het college heeft nu een reactie (zienswijze) in voorbereiding op het eind januari ingediende herindelingsontwerp van Gedeputeerde Staten. Dat ontwerp gaat uit van een fusie tussen Scherpenzeel en Barneveld per 2023.

 

Waarschuwing

De eerste officiële ‘waarschuwing’ aan Scherpenzeel, dat haar zelfstandige toekomst op het spel stond, wordt op 22 juli 2019 afgegeven door de Gelderse commissaris van de koning (cdk) John Berends (CDA). Die brief markeert het begin van een traject waarbij de provincie vooringenomenheid wordt verweten en Scherpenzeel er regelmatig met gestrekt been in gaat en koppig is. Er klapt een college, de gemeenteraad en de samenleving raken hopeloos verdeeld, de waarnemend burgemeester van Scherpenzeel wordt provinciale lippendienst verweten en ruimt uiteindelijk het veld. Ook wordt volop achterkamertjespolitiek bedreven. Tot op de dag van vandaag wordt het spel hard gespeeld, door alle betrokken partijen.

 

Stop op horizon

Terug naar juli 2019. De gemeente moet een verkenning uitvoeren waarbij twee opties moeten worden verkend, schrijft Berends. Het gaat om voortzetting van zelfstandigheid van Scherpenzeel en een bestuurlijke fusie met Barneveld. In december 2019 moet de gemeente een ‘duidelijk besluit’ nemen over de te volgen koers; er moet een stip op de horizon worden gezet. Als die stip Gedeputeerde Staten (GS) onvoldoende vertrouwen geeft, zullen GS een ‘eigen afweging’ maken.

 

Steun voor herindeling ‘van bovenaf’

Voorafgaand aan dat cruciale besluit dat de gemeenteraad op 9 december 2019 moet nemen, mengen zowel GS als de inmiddels opgestapte Harry de Vries zich actief in de strijd. De Vries heeft zich dan inmiddels openlijk voorstander van herindeling verklaard. Zo’n drie weken voor de raadsvergadering probeert hij op voorhand bij Provinciale Staten steun voor provinciale inmenging te krijgen. Via een mail benadert hij een Statenlid van GroenLinks (coalitie): ‘Omdat ik mij zorgen maak over de politiek bestuurlijke situatie in Scherpenzeel zou ik het op prijs stellen om op korte termijn telefonisch contact te hebben, mede gezien een mogelijke rol van de provincie.’ Het benaderde Statenlid wijst het verzoek resoluut af. Hij probeert het opnieuw: ‘Het was puur bedoeld om bij een eventuele discussie op PS niveau rond de mogelijk “van bovenaf op te leggen herindeling” van Scherpenzeel met Barneveld je vanuit mijn rol bij te praten.’ De mails zijn boven tafel gekomen na een beroep door Omroep Gelderland op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De omroep heeft er echter nooit over gepubliceerd.

 

Geen haalbare kaart

GS van Gelderland hebben raadsleden, voorafgaand aan cruciale raadsvergaderingen over de toekomst van de gemeente, een aantal keer geprobeerd te overtuigen dat het blijven streven naar zelfstandigheid geen haalbare kaart is. Zo schrijven GS op 20 november 2019 aan zowel het college als de raad dat de gemeente, na onderzoek, te makkelijk concludeert dat een zelfstandig voortbestaan mogelijk is. Een hele waslijst aan kritiekpunten volgt met de overduidelijke waarschuwing: ‘Zonder vertrouwen in een duurzame toekomst van Scherpenzeel is een bestuurlijke fusie op provinciaal initiatief een optie.’

 

Onwenselijke inmenging

De brief slaat in als een bom en wordt gezien als onwenselijke provinciale inmenging in het gemeentelijke democratische proces. De politieke discussie verhardt zich en leidt uiteindelijk tot de val van het inmiddels pro-herindelingscollege en de komst van een college dat voor zelfstandigheid is. Op 9 december wordt een initiatiefvoorstel om te kiezen voor zelfstandigheid met acht stemmen voor en vijf tegen aangenomen. GS zijn niet blij voor de keuze voor zelfstandigheid. Het nieuwe college krijgt tot aan de Kadernota van 2020 tijd om aan te geven hoe zij een zelfstandig voortbestaan denkt te kunnen realiseren.

 

Onvoldoende vertrouwen

Een paar maanden later mengen GS zich opnieuw, voorafgaand aan besluitvorming, in de Scherpenzeelse politieke discussie. Als de raad in juli instemt met de Kadernota, starten GS de herindelingsprocedure, dat ‘erop is gericht te komen tot een samenvoeging van Scherpenzeel met Barneveld’, zo dreigen GS. Die Kadernota moest antwoord geven op de vraag op welke wijze de gemeente het alleen denkt te gaan redden. De nota ‘geeft ons onvoldoende vertrouwen in een duurzame zelfstandige toekomst van de gemeente Scherpenzeel’, schrijven GS op 25 mei 2020 aan het college. Weken voordat de raad er een besluit over moet nemen.

 

Zelfstandigheid (x4)

Ook dit keer wordt het dreigement genegeerd en neemt een raadsmeerderheid de Kadernota aan. Daarop hakken GS de knoop door en starten een herindelingsprocedure. Scherpenzeel heeft meer dan genoeg kansen gehad om haar leven te beteren, maar deze niet benut, stellen GS. Het enige dat Scherpenzeel in het vaandel heeft staan, is ‘zelfstandigheid, zelfstandigheid, zelfstandigheid, zelfstandigheid’, stelt cdk Berends in een gesprek met Binnenlands Bestuur.

---

Verantwoording en reacties:

Deze reconstructie is tot stand gekomen na gesprekken met direct en indirect betrokkenen en het langdurig volgen van het proces dat uiteindelijk heeft geleid tot het herindelingsontwerp van GS. Daarnaast zijn vele beleidsstukken van zowel GS als Scherpenzeel bekeken en enkele raadsdebatten (digitaal) gevolgd.

 

Reactie GS

Cdk Berends en gedeputeerde Jan Markink (VVD, toezicht gemeentefinanciën, Sterk Bestuur Gelderland) ontkennen dat er sprake is van vooringenomenheid. Scherpenzeel heeft volop kansen gekregen om te bewijzen dat zelfstandigheid haalbaar is, maar heeft deze niet benut. Ze heeft geweigerd twee scenario’s (zelfstandigheid en herindeling) goed naast elkaar te zetten. Het is daarmee gerechtvaardigd om als provincie in te grijpen.

 

Reactie Scherpenzeel

Het college van Scherpenzeel stelt dat de gemeente de afgelopen jaren veel verbeteringen heeft doorgevoerd, maar dat GS weigeren die verbeteringen op hun merites te beoordelen. Er is geen evident bestuursprobleem meer. De gemeente blijft bij haar standpunt dat zelfstandigheid haalbaar is en dat GS vooringenomen zijn.

 

Oud-burgemeester Harry de Vries wilde niet reageren.

 

---

Lees meer over specifiek de rol van GS, waarnemend burgemeester De Vries en de colleges (oud en nieuw) in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week. Een uitgebreide reconstructie brengt Binnenlands Bestuur de komende dagen in drie delen online. Morgen deel 1: Strijd voor zelfstandigheid gaat hard tegen hard.