‘Ridder van Rappard permitteerde zich alles’

‘Rolly’ ridder van Rappard vocht tegen alles wat vies en voos was, en verloor met verve. Van iemand met fascistische sympathieën werd hij leider van het burgemeestersverzet. Klaas Tammes schreef een biografie over ‘de spraakmakendste burgemeester die ons land ooit heeft gehad.’

De kleurrijke ridder Van Rappard zwaaide als piepjonge burgemeester tussen 1932 en 1939 de scepter over het Betuwse dorp Zoelen. De D66’er Tammes werd er in 1999 vijf jaar na de dood van de ridder burgemeester. De geest van de ridder (ridder is de laagste adellijke titel) waarde na al die jaren nog rond. In Gorinchem, waar Van Rappard van 1939 tot 1971 burgemeester was, was het na zijn pensionering niet alleen de geest maar ook de ridder zelf.

Fascistische sympathiën

Oud-burgemeester Tammes publiceerde vorige maand het boek Dwarsligger van beroep over Louis Rudolph Jules ‘Rolly’ ridder van Rappard (1906-1994). Van Rappard komt in de biografie naar voren als een kostelijke figuur, politiek incorrect en onaangepast, koen en rechtlijnig, maar ook onhandelbaar en autoritair. ‘Hij doet mij nog het meest denken aan Pim Fortuyn’, zegt Tammes. ‘Ze konden allebei goed overweg met de gewone man, maar wel met een soort paternalistische houding. Ze waren ijdel, belezen en tegendraads. Deftige populisten. Ik zeg wat ik denk, en ik doe wat ik zeg.’

Leider burgemeestersverzet

Ridder van Rappard ging dwars tegen de tijd in en voerde daarmee in de woorden van Tammes ‘een achterhoede­gevecht dat hem tot een karikatuur van rechts zou maken’. Maar zijn levenslange dwarsheid zorgde er wel voor dat hij in de oorlog in het burgemeestersverzet belandde. ‘Iemand met fascistische sympathieën, ontwikkelde zich curieus genoeg tot leider van het burgemeestersverzet’, zegt Tammes. ‘Voor de oorlog was hij voorstander van een autoritair regime, hij zette zich af tegen de gebroken geweertje-mentaliteit en het slappe koloniale beleid. Van Rappard had ook een abonnement op Volk en Vaderland. Hoewel hij de oprichting van de NSB welwillend had begroet, was hij er nooit lid van geworden. In de beginjaren van de oorlog vond hij het ook wel prettig om zonder een gemeenteraad te werken.’

In de loop van de oorlog ontwikkelde Van Rappard zich tot een opponent van de NSB. De ridder werd in de zomer van in ‘43 ontslagen in Gorinchem, gearresteerd door de SD en geïnterneerd in Sint-Michielsgestel. Uiteindelijk dook hij onder.

Maling aan raad

In het gemeentehuis van Gorinchem gedroeg Van Rappard zich – ook na de oorlog – als een vorst. ‘Als hij neuriënd de trap op kwam in zijn lange zwarte jas, maakten de ambtenaren zich uit de voeten. De inwoners van Gorinchem konden voor alles bij hem terecht, in ruil waarvoor hij zich ook alles permitteerde. Van Rappard was de gemeente en iedereen werkte voor hem.’
De gemeenteraad kon wel een grote mond opzetten, de ridder had er maling aan. ‘In 1969 zegt de raad het vertrouwen op in Van Rappard, maar die blijft gewoon zitten. Niet Van Rappard verdwijnt, maar de halve gemeenteraad! En wat doet Rolly, die zwaait ze uit met de woorden: “Opgeruimd staat netjes”’, schatert Tammes.

Terug als raadslid

Maar Van Rappards rol was toen wel zo’n beetje uitgespeeld. Tammes: ‘De tijdgeest was veranderd, alleen Van Rappard had zijn bakens niet verzet.’ Moegestreden ging hij in 1971 met pensioen. In 1978 keerde hij terug in politieke arena van Gorcum als raadslid voor Stadsbelang. Klaas Tammes: ‘Ook daar was de ridder voortdurend in de contramine en ontwrichtte hij het raadswerk.’ Van Rappard stapt op 82-jarige leeftijd in 1986 op als raadslid. De ‘ridder zonder vrees of blaam’ overlijdt op 5 januari 1994 in verzorgingshuis Schuttershoef in Leusden.

Despotisch

Van Rappard was volgens zijn biograaf een onmogelijke en despotische man die mensen schoffeerde, maar zegt Tammes: ‘Hij had op veel punten niet eens ongelijk, alleen hij overschreeuwde zichzelf. Hij streed met de pers, met de raad, met de NVSH, met kunstenaars. De ridder kon niet zonder; hij leefde van de strijd.’ Van Rappard was een unieke en authentieke figuur, concludeert Tammes. ‘Dit soort eigenzinnige types wordt nu niet meer gepruimd. Ze zouden binnen een paar weken met een motie van wantrouwen aan hun broek kunnen ophoepelen. Maar in hun tijd konden deze markante types zich handhaven.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week.