Benauwd in het midden

Nederland verandert. Het politieke systeem zingt zich los van de kiezer, en om die reden, aldus De Hond, zal de Tweede Kamer over een paar jaar niet meer zijn dan ‘een Haags toneelgezelschap dat leuke live-televisie oplevert’. De partijen in het politieke centrum blijven het electoraal slecht doen: de PvdA zakt naar 15 zetels, het CDA naar 33 zetels, en tegelijk blijven de uitdagers op de linker- en rechtervleugel sterk presteren: de SP staat op 19, Trots op Nederland op 18 zetels. De coalitiepartijen CDA, PvdA en ChristenUnie houden elkaar krampachtig vast om verkiezingen en daarmee onregeerbaarheid en ‘Belgische toestanden’ te voorkomen.

Deze analyse is inmiddels bekend. Of beter: iedereen erkent tegenwoordig dat dit geen analyse is maar een opsomming van feiten. De vraag is alleen nog of we onafwendbaar op een toestand van onregeerbaarheid afstevenen, of dat we mogen hopen en verwachten dat er iets van een kentering komt. Is er een kans dat de grote constituerende partijen in het centrum van de Nederlandse politiek – CDA, PvdA en VVD, die nu met z’n drieën niet eens een Kamermeerderheid kunnen behalen – zichzelf hervinden en met een adequaat antwoord op de huidige impasse komen?

Voor de PvdA is deze vraag niet gemakkelijk positief te beantwoorden. Het is nu al jaren dat er wordt gesproken en geschreven over de onuitstaanbare leegte op links, en desondanks verandert er weinig. Bij de sociaal-democraten is het de dood in de pot.

Bij de VVD is het elan groter. Partijleider Mark Rutte is op een creatieve manier bezig om zijn club weer ‘smoel’ te geven, met pleidooien voor ‘groenrechtse’ oplossingen voor de problemen met klimaat en milieu, en met een nieuwe beginselverklaring waarin de aanzetten zijn te vinden voor een nieuw en duidelijk verhaal over onze cultuur en identiteit.

Het CDA is de dans tot nog toe een beetje ontsprongen. Terwijl PvdA en VVD in diepe problemen verkeerden en door interne discussies werden verscheurd, leek het CDA – van buitenaf gezien – een baken van stabiliteit. Dat heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat het CDA, meer dan PvdA en VVD, een traditionele achterban heeft weten vast te houden en daarmee misschien wel de laatste volkspartij van Nederland is.

Maar binnen het CDA moet de conclusie getrokken zijn dat er geen enkel excuus is om gemakzuchtig achterover te leunen. Dat is althans op te maken uit het nieuwste nummer van het bladChristen Democratische Verkenningendat deze week is gepresenteerd. Dat heeft als titel en thema ‘Benauwd in het midden’ meegekregen, en in verschillende bijdragen wordt wel degelijk een poging gedaan om het CDA zich rekenschap te laten geven van de leegloop van het politieke centrum.

Er zijn dan ook de nodige verstandige dingen op te tekenen, uit het tijdschrift zelf en uit wat bij de presentatie is gezegd. Het belangrijkste is wel dat het onbehagen onder de bevolking niet langer met regenteske arrogantie tegemoet getreden kan worden en als ‘aanstelleritis’ kan worden afgedaan. Minstens zo belangrijk is de erkenning dat het in de politiek om meer gaat dan banen en centen en ander aards slijk. Economische onzekerheid over de huizenmarkt en de werkgelegenheid en de vraag of onze kinderen het wel even goed zullen krijgen als wij zelf, is niet bepalend. Het gaat in de politiek ook om een verhaal, een ‘groot verhaal’ zelfs, ‘een verhaal dat generaties verbindt en dat de middenklasse motiveert en een uitdaging biedt om zich aan op te trekken’ (aldus socioloog Gabriël van den Brink). En het vraagt moreel, richtinggevend leiderschap om dit verhaal uit te dragen.

Kijk, bij het lezen van dit soort zinnen denk je toch even aan die dichtregel van Willem Bilderdijk: ‘Het leven kent ook zaligheên.’ Alle verandering ten goede begint met bewustwording, een erkenning van het eigen falen en de bereidheid een nieuwe weg in te slaan. Als het CDA dat lukt, was Fortuyn niet het begin van eindeloze heftigheid, maar een breuklijn die een fase van nieuwe stabiliteit inluidt.