Ambitieus Veghel vergat eigen organisatie

Zieke ambtenaren die door hun leidinggevende worden 'opgevorderd' om een omstreden integriteitsverklaring te ondertekenen. Niet-functionerende ambtelijk managers die hun ondergeschikten aansturen vanuit een 'blafhouding'. Een college van B en W dat signalen over misstanden op de werkvloer negeert, en een ondernemingsraad die 'doorschoot' in het 'constructief meedenken met de gemeentesecretaris'.

Een onderzoekscommissie die de afgelopen maanden de ambtelijke organisatie van de gemeente Veghel heeft doorgelicht, trekt een reeks ontluisterende conclusies. Het onderzoeksverslag is uitgesproken kritisch over het optreden van de eerder dit jaar eervol ontslagen gemeentesecretaris Rick Maas, alsmede over de rol van CDA-wethouder Pieter van Dieperbeek, die Personeel en Organisatie in portefeuille heeft. Maar eigenlijk gaat niemand vrijuit. Hoewel de titel van het rapport Samen werken aan de menselijke maat, een positieve boodschap doet vermoeden, is de inhoud voor alle betrokkenen vernietigend.

De onderzoekscommissie (op grond van artikel 84 van de Gemeentewet) werd begin dit jaar gevormd door gemeenteraadsleden, aangevuld met externe deskundigen van het bureau BMC. Bijna 70 procent van de 377 ambtenaren werd geïnterviewd of vulde via intranet een enquête in. Aanleiding voor het onderzoek was onrust over het feit dat Veghelse ambtenaren werden gedwongen een integriteitsverklaring te ondertekenen. Vrijwel tezelfdertijd dook een zwartboek op over vermeende misstanden en intimidatie binnen de ambtelijke organisatie.

Grondrecht

In de gewraakte integriteitsverklaring stond onder meer dat ondertekening tot gevolg kan hebben dat 'enkele grondrechten niet of in beperkte mate' uitgeoefend kunnen worden. De verplichting om deze verklaring te tekenen, ontwikkelde zich volgens de onderzoekscommissie tot 'een prestigekwestie'. De onrust rond de integriteitsverklaring, waaraan veel ambtenaren aanstoot namen, is symptomatisch voor de sfeer binnen het ambtelijk apparaat in Veghel, blijkt uit het onderzoeksrapport.

Meer dan de helft van het personeel ervaart misstanden in de organisatie, en zelfs 65 procent meent dat deze de afgelopen jaren groter zijn geworden. Ambtenaren die zich onheus bejegend voelden door hun leidinggevende, hoefden niet te rekenen op steun van het college of de portefeuillehouder P & O. Als medewerkers gewag maakten van hun 'individuele, vaak schrijnende omstandigheden', gaf het collegelid dit 'soms' door aan de afdelingsmanager of gemeentesecretaris. Maar volgens het college was de secretaris verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering. Hij zou die taak naar behoren invullen, en daarom hielden B en W zich 'afzijdig'.

De interne chaos valt deels te verklaren door de torenhoge ambities van het college, stellen de onderzoekers. Veghel telt 37.000 inwoners, maar de ambities lijken op die van een stad met 70.000 inwoners, staat in het rapport. Dit leidt onder meer tot 'stapeling van activiteiten'. Medewerkers moeten 'adviezen op belangrijke dossiers aanpassen, waarmee bij voorbaat keuzemogelijkheden worden uitgefilterd'.

Volgens de onderzoekscommissie 'is het evenwicht tussen het college en de ambtelijke organisatie enigszins uit balans'. Met als gevolg 'een cultuur op zwalkende benen'. De onderzoekscommissie voelt mee met de ambtenaren: 'Het luisterend oor is soms bewust gesloten gebleven.'

'Luisterend oor ontwikkelen'

'Wij zijn in het rapport nergens concrete voorbeelden van (ernstige) misstanden tegengekomen', schrijft het Veghels college in een schriftelijke reactie op het onderzoeksrapport. Het college erkent wel dat er problemen zijn en belooft 'een luisterend oor te ontwikkelen'. En: 'Het woord Communicatie schrijven wij met een grote C.' Vóór 1 juli moet er een plan van aanpak liggen.

B en W willen graag verder: 'Wat ons betreft gaan we het samen doen!' Ex-gemeentesecretaris Rick Maas, die volgens de onderzoekscommissie een van de hoofdschuldigen is van de ontstane situatie, noemt de conclusies in het rapport 'bekend, herkenbaar en/of verklaarbaar'. Hij is 'geschrokken', maar voelt zich niet verantwoordelijk: 'De omstandigheden waren verre van ideaal, de prestatiedrang en de ambities waren hoog. Ook met de wetenschap van dit moment ben ik van oordeel dat naar beste kunnen is gehandeld. (...) Dat het zo fundamenteel is, is mij uit geen enkel eerder signaal gebleken.'

Onrust en 'sturen op macht'

Volgens de onderzoekscommissie is binnen de ambtelijke organisatie van Veghel 'in belangrijke mate' sprake van onrust, misstanden en ongewenste omgangsvormen. Door ambtenaren is een reeks voorbeelden en mogelijke verklaringen naar voren gebracht. Het gaat onder meer om niet luisteren, sturen op basis van macht, verbaal geweld, intimideren en dreigen met repercussies door leidinggevenden.