Ombudsman Van Zutphen: ‘De overheid luistert niet’

De Haagse beleidstorens wilden maar niet reageren niet op een rapport van de Nationale ombudsman over herstelprojecten. Pas deze week, ruim een jaar na het onderzoek Herstel bieden: een vak apart, was de kabinetsreactie er dan eindelijk. Te gek voor woorden, vindt ombudsman Reinier van Zutphen.

Ramp na een ramp

Even terug naar 24 oktober 2023. De Nationale ombudsman presenteert zijn onderzoek Herstel bieden: een vak apart. Tien trajecten zijn onderzocht, waaronder Chroom-6 bij Defensie, de immateriële schadevergoedingsregeling in Groningen, de schadeafhandeling na de overstromingen in Limburg en Brabant, de gevolgen van de Q-koorts en de hersteloperatie kinderopvangtoeslag. Met als vraag: hoe gaan overheidsinstanties bij het opzetten en uitvoeren van herstelprojecten om met de behoeften van gedupeerden? En leren ze van het verleden en ontwikkelen ze zich met het oog op de toekomst? Het zal u niet verbazen dat de overheid de gedupeerde burger niet centraal stelt en dat ze niet leert van voorgaande herstelprojecten. En dat vindt Van Zutphen funest, ‘want dan volgt een ramp na een ramp’.

Hardheden

Wat de overheid zou moeten doen? In gesprek gaan met de gedupeerden, een kennisnetwerk organiseren voor het bieden van herstel, bepalen welk doel bereikt moet worden, geen beloften doen die niet waargemaakt kunnen worden, werkprocessen niet leidend laten zijn en uitvoerders de ruimte geven. Ga in gesprek met de gedupeerden – duh. De ombudsman gaat ervoor zitten. ‘Zal ik jou vertellen wat wij bijna altijd van mensen horen bij wie we langsgaan of die ons bellen? “U bent de eerste die luistert. Hartelijk dank.” Het is een erg naar signaal dat de ombudsman kennelijk de eerste is die luistert. Overheidsinstanties gaan bijna nooit voor de start van een herstelproject in gesprek met gedupeerden of belangenorganisaties van gedupeerden. De minister van Binnenlandse Zaken wil één keer per jaar een lijstje met “onevenredige hardheden” gaan publiceren. Wat mij betreft staat bovenaan: de overheid luistert niet.’

Misstand

Van Zutphen weet dat men de ombudsman lastig vindt. ‘Daar komt-ie weer. Dat is ook zo, en ik blijf komen. Want ik weet: als mensen mij lastig gaan vinden, dan zit ik op het goede spoor. Dus als ik lastig gevonden word, dan heb ik een goede dag. Maar ik wil geen lastpak zijn. Een lastpak maakt amok. Ik ben geen ruziemaker, ik stel een misstand aan de kaak. Daar moeten we het over hebben.’

Over het lang uitblijven op een kabinetsreactie op zijn onderzoek Herstel bieden is hij allerminst te spreken. ‘Het is kennelijk te moeilijk’, verzucht de ombudsman. Van Zutphen zegt behoorlijk in zijn maag te zitten met de ‘beleidsverlegenheid in de Haagse torens.’ Een van de aanbevelingen in het rapport Herstel bieden is dat uitvoerders de ruimte krijgen van die torens om herstel te bieden. Nu zijn ze gebonden aan strikte beleidsregels die het herstelwerk bemoeilijken. Van Zutphen: ‘Misschien is dat wel de hickup bij de ambtenarij in het beleid. Dat ze niet durven te zeggen: “Ga je gang”, want dat betekent dat er misschien iets onrechtmatigs gebeurt. Laat mij als oud-rechter zeggen: het is heel behoorlijk om mensen te helpen die jij met een probleem hebt opgezadeld. Of die hulp nou rechtmatig of onrechtmatig is, als je het op een behoorlijke manier oplost dan heb je het opgelost.’ Maar als je op het ministerie wordt afgerekend op je moed om uitvoerders te vertrouwen? Van Zutphen: ‘En daar komt het leiderschap om de hoek kijken. Als minister Bruins over DUO zegt: “Zo gaan we het doen”, dan voelen beleidsambtenaren zich kennelijk vrij om het ook zo te doen.’

Moeder

Uit je toren komen, vrijheid geven aan de uitvoering, nieuwsgierig zijn en luisteren, zo moeilijk is het niet als je er als overheid ook voor gedupeerde burgers wilt zijn. Van Zutphen: ‘En, zou ik willen zeggen: realiseer je wat je werk betekent voor je eigen moeder. Dat bedenk ik mij bijna iedere dag. Wat zou zij daar nou van vinden? Als je daarover nadenkt bij het maken van beleid en in de uitvoering, dan zijn we al een heel eind op weg.’ 

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week.(inlog)