Appels en fruit vergelijken

Maken we abstracties om leerzame patronen te zien in de werkelijkheid, of betekent het ook altijd ‘opschalen’ van zeggenschap? Helaas is die koppelverkoop aan de orde van de dag. Met als wrange uitkomst dat we miljarden euro’s uitgeven aan het opblazen van de beleidsbubbel, terwijl we ermee zouden ‘werken aan uitvoering’.

Appels en peren schijn je niet met elkaar te mogen vergelijken, en hemel, ook nog een banaan. Tot je zegt: het is allemaal fruit. Zo hanteren wij onze complexe wereld en zo maken wij ook beleid. Een goede abstractie helpt daarbij. Overeenkomsten zien, verbanden leggen, patronen herkennen. Goed abstraheren levert op dat je niet minder gaat zien, maar juist méér. Uitzoomen is dus zinvol, mits je daarna weer inzoomt op wat je nou precies wilde met al je geäbstraheer. ‘Ik ga gezond eten,’ is een prima abstractie, maar je boodschappenlijstje is het nog niet. En ‘100.000 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’ kunnen niet werken bij die ene MKB’er. Joop wel.

Abstraheren heeft bijwerkingen. De ernstigste: de koppelverkoop met de huidige top-down hiërarchie. Abstracties veranderen vaak niet alleen de kijk, maar ook de macht. Uitzoomen verschuift zeggenschap naar de ‘hogere schaal’. Beleid en strategie bepalen dingen los van de context waar ze werking moeten hebben: in de dagelijkse praktijk. Maar inzoomen op de uitkomsten kan vervolgens niet; dat speelt zich af op een ‘te lage schaal’. Zo maak je feedback loops kapot.

Nog een bijwerking: geldstromen die zich volgens deze ordening gedragen, worden zelf ook abstract, groot, onthecht en ongedetailleerd. Neem het Nationaal Programma Onderwijs (5,8 miljard) of Werken aan Uitvoering (WAU) van zes miljard euro. Deze enorme bedragen kunnen alleen enorme bedrijven en organisaties verstouwen, en we hebben er programma’s voor nodig die worden bedacht door een skybox vol consultancybureaus en ‘hoger kader’. Deze problematische ordening versterk je met geld en zo maak je het probleem juist groter. Miljoenen verdwijnen in de going concern die ermee willen bestrijden. Corrupt is dat helaas niet; alles past binnen de goede bedoelingen en is nog smart geformuleerd ook. Verantwoording vindt plaats over de grote getallen dus over een paar ton hier of daar heeft niemand het meer.

Ondertussen belandt dat geld niet op scholen of in buurthuizen met bijles, bij zorgcoöperaties in zorgzame buurten, wijkbedrijven met buurtbanen, ontmoetingsplekken, energiecollectieven. De nationale programmalijnen worden gevolgd, dus wijkwerkers, opbouwlieverds en directe steungevers zien er weinig tot niets van. ‘Onderin de hark’ is het te concreet, te gedetailleerd en te klein voor de beleidsbubbel vol abstracties. Als je ver uitzoomt wordt alles en iedereen een ‘onbereikbare doelgroep’.

Wat als we abstracties gewoon weer gaan gebruiken om de werkelijkheid te begrijpen? Dit vraagt meer dan geld, want het gaat dus ook om die macht. Het vraagt afschalen in plaats van opschalen. Verleg zeggenschap naar plekken waar mensen elkaar kennen en steunen. Waar bewoners niet alleen meedenken, maar ook beslissen en ambtenaren en ondernemers meewerken aan maatschappelijk welzijn. Voor bredere welvaart moet je immers vooral ‘opzij schalen’.

Laten we hopen dat er nog 3 miljard van dat WAU-geld over is, en we dat weghalen bij departementen en inzetten voor gemeenschapskracht. Zeggenschap naar de uitvoering. Niet consultants en ambtenaren met hoge schalen, maar bewoners en beheerders macht én middelen. Waar te beginnen? Door positie te kiezen op de plekken waar de grond vruchtbaar is. Zo bijvoorbeeld:

• 800 wijkbedrijven ontvangen elk 500.000 euro voor opleiding, banen en verduurzaming.
• 1.700 nieuwe en 300 bestaande zorgcoöperaties krijgen jaarlijks 100.000 euro voor zorgzame buurten.
• 700 bestaande en 2.300 nieuwe energiegemeenschappen ontvangen elk 200.000 euro om lagere energiekosten en verduurzaming in de buurt mogelijk te maken.
• 10.000 groengroepen ontvangen elk 20.000 euro om stads- en dorpsnatuur en gezelligheid te versterken.
• 500 speeltuinen krijgen elk 32.000 euro om hun speeltuin groener te maken én toegankelijker voor kinderen met een beperking.
• 1.000 buurtgroepen ontvangen elk 500.000 euro om naar eigen inzicht te investeren in hun buurt. Voorwaarde: doe het samen.
• 1.000 lokale fondsen in arme gebieden ontvangen elk 230.000 euro om acute financiële nood te verlichten.
• 100.000 verantwoordingsuren komen beschikbaar om bewonersgroepen te helpen boekhouden, documenteren en waarderend te onderzoeken wat er nog meer kan.

Allemaal laaghangend fruit, voor wie midden in de gemeenschap staat.