‘Achterhoek snakt naar scherpte’

Mark Bouwmans, burgemeester van Doetinchem en regiovoorzitter

‘Jao, jao’ in de Achterhoek betekent eigenlijk nee – al eeuwenlang. Vertaald naar regionale samenwerking houdt dat zo’n beetje in: we zeggen dat we er voor elkaar zijn, maar als het erop aankomt, zijn we ervoor onszelf. En toen werd de Drentse Groninger Mark Boumans (42) in mei van dit jaar burgemeester van Doetinchem, de ongekroonde hoofdstad van de Achterhoek. ‘Ik heb heel bewust gekozen voor Doetinchem omdat ik ook voorzitter van de regio zou kunnen worden. Ik wilde iets voor de Achterhoek betekenen. Het beeld van de jao, jao-cultuur en lang met elkaar praten om tot een besluit te komen, had ik daarbij niet zo scherp op het netvlies. Dat achter het beeldmerk Achterhoek, met zijn Normaal en Zwarte Cross en hardwerkende mensen, nog een waarheid schuilt, wist ik niet zo goed.’

Mark Boumans (VVD) was weliswaar gedeputeerde in Groningen en burgemeester van Haren, maar hij is geen geboren Groninger. Dat is maar goed ook, want zoveel omzichtigheid trekt een Groninger in de Achterhoek niet. Boumans is een Drent. ‘Drenten zijn net Achterhoekers’, zegt hij. ‘Een Drent zal nooit rechtstreeks communiceren. Hij is niet direct en zal je ook niet vertellen dat hij het niks vindt. Dan doen ze hier ook niet. Dat was voor mij dé overgang toen ik ging studeren in Groningen.

De Groninger zegt metéén wat hij ervan vindt; dat je daarna met elkaar verder moet, maakt niet uit. Vijftig kilometer van mijn geboorteplaats, maar een totaal andere wereld. Sterker, ik ben opgegroeid in Exloo, dat is het zand-Drentse deel, en dan had je het veen van Exloërmond. Drie kilometer van elkaar, maar een wereld van verschil. Andere taal, ander gedrag.’

Andere koek
Dat de samenwerking tussen Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oude IJsselstreek, Oost Gelre en Winterswijk andere koek is dan het Provinciehuis in Groningen, merkte hij al snel. ‘Je moet alles twee keer vragen. Eigenlijk is het pas gedaan als de handtekening is gezet. Maar dat heeft ook zijn charme. Als je het snapt en ermee kunt omgaan, dan zit je goed en kun je je relatie in stand houden. Ik vind het zelf wel prettig om te weten waar ik aan toe ben, dus ik vraag door, maar ik doe dat op een nette manier. Je houdt rekening met de relatie.

De indirecte cultuur is ook wel verklaarbaar in dit gebied. Dit is de Achter-hoek – van oudsher een afgelegen gebied waar mensen generaties lang op elkaar aangewezen waren. Je kunt wel heel direct zijn, maar als je met elkaar door moet, is dat misschien niet zo verstandig. Ik ben zelf vrij direct, maar ik realiseer mij dat die gereserveerde cultuur bij deze regio past.’

Het probleem is alleen dat je als regio niet sterk kunt zijn als je elkaar niet vertrouwt, elkaar ook niet de waarheid vertelt, het daarbij laat en doodgemoedereerd doet alsof er niets aan de hand is. Boumans: ‘De Achterhoek heeft een ontzettend sterke merknaam, te vergelijken met Friesland of Twente, maar of we dat verzilveren? Mijn antwoord is nee. De huidige regiosamenwerking stelt te weinig voor. Wij zijn onvoldoende in staat gebleken om goed aansluiting te vinden bij de Haagse en de Brusselse agenda. Als het om echte investeringen gaat, dan zitten wij niet vooraan. We moeten in de voorstoel zitten. Er is een gapend gat waar we met een slagvaardige lobby en toegang tot Den Haag en Brussel in moeten en ook kunnen springen. Dat doe je door met het bedrijfsleven en kennisinstellingen vraagstukken te agenderen, programmageld te vinden en met goede ideeën te komen.’

Conflicten
Aan de overlegorganen ligt het niet. Nergens wordt in naam zoveel samengewerkt als in de Achterhoek. Adviseur bij bureau BMC en hoogleraar in Twente Marcel Boogers verbaasde zich deze zomer tijdens een sessie over samenwerking in de Achterhoek over de samenwerkingsverbanden: ‘Heel ingewikkeld allemaal. En als er zoiets aan de hand is, dan is dat om de kool en de geit te sparen. Maak het ingewikkeld, dan voorkom je conflicten.’ ‘Dat is ook zo’, reageert Boumans.

‘Als je op het terrein van wonen kijkt, dan kun je een A4 maken met wel vijftien overlegvormen die ongeveer over hetzelfde gaan. Als je niet van de Achterhoek bent en je komt in zo’n overleg aan tafel, dan moet je niet denken dat je zaken gaat doen. Je doet geen zaken, want er zijn nog veertien andere overlegtafels. Waarom niet één tafel met één gesprek? Dat geldt ook voor bereikbaarheid, zorg, energie, wonen of samenwerking met Duitsland. Hou het simpel en maak het transparant.’

Het is niet zo dat de Achterhoek met de komst van Boumans opeens ontdekte dat de regionale samenwerking pet was. Er werd alleen niets aan gedaan. ‘Toen ik burgemeester van Doetinchem werd, had de regio twee jaar gediscussieerd over hoe het verder moest. Er lag een prachtig rapport van adviesbureau BMC, maar daar kon geen klap op worden gegeven, want zeven gemeenten in de regio hadden zeven smaken. Ik heb het bestuur van de regio het vertrouwen gevraagd om met een voorstel voor samenwerking te komen. Niet omdat ik dacht dat ik het beste voorstel zou maken, maar wel omdat ik met een voorstel kon komen waarmee iedereen uit de voeten zou kunnen.’

Stageregio
Boumans besteedde de zomervakantie aan het plan (‘De Achterhoek werkt’), dat hij met eveneens nieuwbakken burgemeester van Winterswijk Joris Bengevoord en wethouder Arno Spekschoor in Bronckhorst schreef. ‘We stellen een Achterhoek Board voor die opereert binnen de gemeenschappelijke regeling. Alle bevoegdheden gaan naar de Achterhoek Board, die een samenwerkingsverband is van de drie o’s van de Triple Helix: overheid, onderwijs en ondernemers.’ De Achterhoek Board is gemachtigd om besluiten te nemen en zou moeten bestaan uit een klein gezelschap van maximaal acht leden dat op hoofdlijnen de koers bepaalt. Daaronder komen de ‘thematafels’. Boumans: ‘Daar moet het gebeuren en daar moet je bij willen zijn. Je schuift aan bij een thematafel als je iets in te brengen of te halen hebt, maar wel allebei. Zo’n thematafel kan opdrachten krijgen, zelf opdrachten geven en initiatieven nemen.’

Uit de thematafels moet de regionale scherpte komen, vindt regiovoorzitter Boumans. Scherpte waar de ondernemers in de Achterhoek ‘naar snakken’. De burgemeester: ‘Het ligt veel meer voor de hand dat internationaal opererende ondernemingen zich elders vestigen, maar ze blijven omdat ze hier geworteld zijn. Die mensen gaan hun schouders onder de Achterhoek Board zetten. Er is enorm veel positieve energie. In Groningen lijkt het klagen soms bijna tot cultureel erfgoed verheven. Dat is hier niet zo; mensen willen aan de bak. Ze willen graag samenwerken met de andere o’s om de problemen op de arbeidsmarkt of rond leefbaarheid op te lossen. Bereikbaarheid is een enorm issue. We willen de afstudeeren stageregio van Nederland zijn, maar als je hier niet kunt komen, dan wordt het wel lastig.’

Het Achterhoek parlement buigt zich minimaal twee keer in het jaar over de voorstellen die van de thematafels komen. Boumans: ‘Een parlement dat niet de bevoegd - heden van de gemeenteraden overneemt, maar wel een parlement dat besluiten neemt. Ben je er niet bij, dan mis je de boot. Als het parlement een standpunt heeft ingenomen, wordt het ook knap ingewikkeld om thuis de kont tegen de krib te gooien. Dat kun je één keer doen, maar daarna wordt dat niet meer geaccepteerd. Het eeuwige vetoën en het gepraat in gesloten kamertjes is ook voorbij. Het debat speelt zich af in de spotlight; dat is wennen.’

Hij rekent erop dat het Achterhoek parlement een informele plek van macht en gezag wordt. ‘Ik wil dat zo’n 175 tot 200 van de 220 raadsleden in die zaal zitten.’ Tweehonderd raadsleden in Theater De Storm in Winterswijk, dat zal mij een lawaai geven. ‘Lijkt je dat niet gaaf?’, reageert hij. ‘Raadsleden vragen mij: “Zit ik daar in het vak van mijn gemeente of in het vak van mijn partij?” Ik zeg daarop: “Ik weet het niet, denk er maar over na. Het systeem is one man, one vote en de meerderheid van de stemmen geldt.”’

Merknaam
De voorzitter van de Board is ook de voorzitter van het parlement. Wordt dat Mark Boumans? ‘Het voorstel zegt: er moet een onafhankelijke voorzitter komen, het algemeen bestuur van de regio vindt dat de burgemeester van Doetinchem dat moet doen. Ze hebben mij gevraagd of ik dat zou willen. Ik wil het wel, maar laten we het eerst over het systeem hebben. Het is een revolutionair plan, zeker voor de Achterhoek, maar we hebben geen keuze. De machine is tot stilstand gekomen. Ik was gisteren als voorzitter van de regio te gast bij de gemeenteraad van Doetinchem. Ik heb daar gezegd: “Als we nu geen stappen zetten, dan moeten we stoppen met de regiosamenwerking”.

Houden we een bureautje dat de merknaam De Achterhoek beheert, en dat is het. Laat iedere gemeente het dan maar zelf doen. Daar geloof ik niet in, maar ik geloof ook niet in de huidige samenwerking. Er zijn volop kansen voor een succesvolle samenwerkende regio, vooral omdat iedereen die ik heb gesproken zich écht een Achterhoeker voelt en zich identificeert met de regio.’

De zeven gemeenten buigen zich de komende weken over de voorstellen voor een Board en een Achterhoek Parlement. Eind dit jaar moet de kogel door de kerk zijn. Het is geen gelopen race; Aalten, Oude IJsselstreek, Oost-Gelre en Berkelland hebben zo hun twijfels. Boumans: ‘Het kan zijn dat men jao-jao zegt, maar ik hoop op een echte discussie en op duidelijkheid. Als één gemeenteraad nee zegt, gaat het niet door. Daarin probeer ik een beetje Gronings te zijn. Dat doe ik niet om te provoceren, maar omdat ik vind dat we vooruit moeten en omdat we een cultuuromslag moeten maken. Ik heb de gemeenteraden ook gezegd: “Als je hierin stapt, dan moet je anderen vertrouwen en je moet durven delen”. Als we dat durven, dan ontstaat denk ik zo veel dynamiek dat de andere Achterhoekse gemeenten dolgraag willen meedoen.’

CV
Mark Boumans werd op 13 november 1974 geboren in Oosterhesselen (Drenthe). Hij studeerde juridische bestuurswetenschappen in Groningen en daarna public management aan de Universiteit Twente en business administration, wederom in Groningen. Boumans werkte bij het OM en bij VNO-NCW Noord. Tot 2006 was hij directeur van de Thorbecke Academie van de NHL Hogeschool in Leeuwarden. Van 2000 tot 2006 was Boumans voor de VVD lid van de Staten van Groningen en van 2002 tot 2006 ook lid van de gemeenteraad van de stad Groningen.

Van 2006 tot 2007 was hij wethouder in Meppel. Van 2007 tot 2011 was Boumans burgemeester van Haren en van 2011 tot 2015 gedeputeerde in de provincie Groningen. In 2015 keerde hij terug in de Staten van Groningen. In het najaar van 2015 werd Boumans waarnemend burgemeester in Ommen. Op 9 maart van dit jaar werd hij door de gemeenteraad van Doetinchem voorgedragen voor het burgemeesterschap. Op 18 mei is hij geïnstalleerd. Mark Boumans is tevens voorzitter van de regio Achterhoek.