Aandeel vrouwelijke gedeputeerden in twaalf jaar niet zo laag

Het leidde tot consternatie in de Provinciale Staten en op sociale media. Het trotse, kersverse provinciebestuur van Flevoland deelde een foto. Een rij mannen, wit en veelal grijsharig, allen strak in het pak. ‘Dit is het land waar geen vrouwen wonen’, reageerde een Amsterdams gemeenteraadslid op Twitter. Ook Zeeland benoemde een volledig mannelijk college.

De mannencolleges staan symbool voor een bredere ontwikkeling. Uit onderzoek van Binnenlands Bestuur blijkt dat het aandeel vrouwen in de provinciebesturen in de afgelopen twaalf jaar niet zo laag is geweest. Nog geen kwart van de provinciebestuurders is vrouw. In de afgelopen periode was dat nog ruim een derde.

Geen meerderheid

Waar er in de afgelopen drie collegeperiodes, die startten in 2011, 2015 en 2019, altijd minstens één college was waar vrouwen in de meerderheid waren, is dat er in 2023 niet meer. Alleen in Noord-Holland is er een college met een gelijke man-vrouw-verdeling. Friesland en Noord-Brabant moeten hun colleges nog presenteren.

Futiliteiten

De BBB, die inmiddels in negen colleges vertegenwoordigd is en in Friesland onlangs een akkoord heeft bereikt, scoort iets hoger dan het gemiddelde. 29 procent van de BBB-gedeputeerden is vrouw. Hans Veentjer, fractievoorzitter in Zuid-Holland, geeft aan dat BBB zich niet bezighoudt met ‘dit soort futiliteiten’. ‘Caroline heeft ooit een keer gezegd: voor ons is het verschil tussen man en vrouw niet belangrijk. Het gaat om de kwaliteit.’

In Veentjers provincie is de man-vrouwverhouding bijna in balans: drie vrouwen, tegenover vier mannen. Hij is zich bewust van de kritiek op de volledig mannelijke colleges in Flevoland en Zeeland, waar zijn partij in totaal vier mannelijke bestuurders heeft aangeleverd. Veentjer vindt dit geen probleem. ‘Ik zie die berichten wel voorbijkomen. Dat het allemaal blanke mannen in pakken zijn en dat soort zaken. Dan denk ik: ja jongens, zo is het nu eenmaal, zo werkt het gewoon.’

Wetenschapper Zahra Runderkamp (Universiteit van Amsterdam), die onderzoek doet naar de vertegenwoordiging van vrouwen en etnische minderheden in de politiek, noemt politieke en bestuurlijke participatie van vrouwen geen ‘futiliteit’. Volgens Runderkamp is het heel belangrijk dat vrouwen vertegenwoordigd zijn in het provinciebestuur. Het zorgt voor ‘herkenbaarheid’ en ‘het meenemen van verschillende gezichtspunten'.

30 procent

De verschillen tussen partijen zijn groot. Een opvallende uitschieter is de VVD, die in veel provincies meebestuurt. 40 procent van de VVD-gedeputeerden is vrouw. Daarmee zit de partij als enige boven de grens van 30 procent, die in het internationale bedrijfsleven en bij overheden vaak als streefcijfer wordt gehanteerd. Volgens wetenschappers bereikt een organisatie bij 30 procent vrouwelijke collega’s een belangrijk omslagpunt. Vanaf dat punt kan je volgens belangenorganisatie 30 Percent Club als vrouw of lid van een minderheidsgroep echt meebeslissen, en word je niet meer als ‘de vrouw’ of ‘de migrant’ weggezet. Wetenschapper Runderkamp vindt 30 procent nog aan de lage kant. ‘Het is nog onder de 40 tot 60 procent die het ministerie van Binnenlandse Zaken hanteert als “gelijkwaardig”. Daar mag dus nog wel wat bij.’

De confessionele partijen scoren opvallend slecht. Van de SGP, die van oudsher tegen vrouwen in de politiek is, is dat misschien te verwachten. Maar ook de ChristenUnie, die in drie provincies meebestuurt, levert geen vrouwen aan. Landelijk kreeg de partij onlangs nog lof van feministisch boegbeeld Hedy D’Ancona, omdat zij ‘veel vrouwen op belangrijke posities’ heeft. In de provincies is dat duidelijk minder goed gelukt.

Het CDA doet tot nu toe in zes provincies mee, met één vrouw. Het percentage vrouwelijke CDA-bestuurders daalt waarschijnlijk nog verder, want ook in Friesland zou een mannelijke kandidaat klaarstaan voor het CDA. Tot nu toe zijn er vier partijen die slechts één bestuurder hebben aangeleverd. Al deze bestuurders zijn man.

Advies genegeerd

Dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in provinciebesturen, is duidelijk. Maar hoe los je dat op? Een mogelijkheid zou zijn om formateurs zich nadrukkelijker te laten bemoeien met de samenstelling van het college. Of ze dat nu al doen, verschilt. In Zuid-Holland is de man-vrouwverhouding in het college tijdens de formatie niet ter sprake gekomen.

In Limburg lijkt de verdeling voor formateur Jan Schrijen juist een belangrijk punt te zijn geweest. Zo belangrijk, dat hij het expliciet opnam in de vijf aanbevelingen van zijn eindadvies als verkenner. ‘Ik hecht er bovendien aan dat er oog is voor de man-vrouwverhouding in het te vormen college’, schrijft de oud-VVD’er. Veel heeft het niet mogen baten. In het zeskoppige college van BBB, VVD, CDA, PvdA en SP is Elianne Demollin-Schneiders (BBB) de enige vrouw.

Selectieproces

Wie van gedeputeerden en onderhandelaars wil weten hoe de man-vrouwverhouding in hun college tot stand is gekomen, vangt al snel bot. Het college verwijst meestal naar de fracties, die de kandidaten hebben voorgedragen. Fracties geven aan dat voordracht van een kandidaat aan de individuele fracties is. In Overijssel, waar het percentage vrouwen van 60 procent in 2019 naar 17 procent in 2023 kelderde, is volgens een woordvoerder van het college ‘niet onderling afgestemd over de man-vrouwverhouding’.

Partijen die een mannelijke kandidaat selecteren, zeggen vaak dat dit niets met zijn geslacht, en alles met zijn ‘kwaliteiten’ te maken heeft. Bijvoorbeeld de Zeelandse VVD, die een mannelijke gedeputeerde leverde voor een volledig mannelijk college. Wetenschapper Runderkamp stelt dat het niet reëel is dat als partijen écht op objectieve kwaliteiten selecteren, de uitkomst is dat nog geen kwart van de bestuurders vrouw is. Rozemarijn van Dijk, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, toonde onlangs aan dat ook bij zogenaamd objectieve kandidaatselectie, partijen criteria hanteren die ervoor zorgen dat mannen in het voordeel zijn. Runderkamp: ‘Partijen hanteren allerlei regels, formeel en informeel, die “gegenderde” effecten hebben. Bijvoorbeeld het belang van al lang actief in de partij zijn. Als relatieve nieuwkomers komen vrouwen daar slecht vanaf.’

Paardenmiddelen

Volgens Runderkamp houdt een systeem met veel mannen zichzelf in stand. Vrouwen zien geen andere vrouwen in het bestuur, en zijn dan ook minder geneigd zelf deel te nemen. Daar komt bij dat de provincie zich bezighoudt met thema’s die vroeger als ‘mannenonderwerpen’ werden gezien, zoals infrastructuur en landbouw. Ook de commissarissen van de koning geven bepaald geen goed voorbeeld. Van de twaalf zijn er twee vrouw. Runderkamp: ‘Als je die allemaal bij elkaar ziet, valt er wel iets op. Zij zijn toch ook het “gezicht” van de provincie.’

Dat het percentage vrouwen in de provinciebesturen keldert, verbaast Runderkamp niet. Om het probleem op te lossen, zijn volgens haar ‘paardenmiddelen’ nodig. Bijvoorbeeld een formeel quotum, of een initiatief van partijen om een keer niet enkel mannelijke bestuurders aan te dragen, zoals in Zeeland en Flevoland, maar juist alleen maar vrouwelijke bestuurders aan te dragen. ‘We denken vaak dat het aantal vrouwen gewoon wel goed komt met de tijd, maar we zien op alle niveaus dat er soms vooruitgang en dan weer terugslag is. We zien Nederland als een progressief land, maar het ontbreekt aan enige vorm van ingreep op dit onderwerp.’