De bijzondere stadsflora in de gebouwde omgeving van Nederland

In de lente en zomer ga ik er vaak op uit om planten te inventariseren. De Heukels Flora (hét boek om alle planten in Nederland te determineren) in de tas, zakloepje mee en de bergschoenen aan. Bergschoenen?! Die zijn helemaal niet nodig, want we blijven op verharde wegen binnen de bebouwde kom. Naast mijn werkzaamheden als ecoloog bij Arcadis struin ik graag de straten, muren, grachten en kanalen af in mijn woonplaats Utrecht. De stad is een locatie waar je misschien geen bijzondere planten verwacht. Ondanks dat er in de stad steeds minder ruimte lijkt te zijn voor natuur, zie ik juist steeds meer bijzondere soorten. De natuur is vaak veerkrachtiger dan we denken.

Foto: Wolfkers aan het Nicolaaskerkhof in Utrecht groeiend tussen de scheuren in het beton.

Met de ontwikkeling van de stedelijke en bebouwde omgeving zijn hele groepen plantensoorten zich gaan aanpassen: de zogenaamde stadsflora. Een breed scala aan soorten houdt zich stand in vele hoekjes en gaatjes van de stad. Hoewel veel mensen ze als onkruid zien, zijn ze in werkelijkheid een verrijking voor de omgeving. De soorten in de stad zijn aangepast aan de omstandigheden en houden stand ondanks dat ze zich niet kunnen verplaatsen. Zo heb je soorten die normaal in de natuur onder rotsachtige droge omstandigheden voorkomen maar ook goed gedijen op de wanden van een gebouw.

Mooie vrouw

Mijn persoonlijke favoriet in de stad is de wolfskers. Een bijzondere beschermde plant die van nature alleen voorkomt in het zuidelijkste deel van Zuid-Limburg en in oostelijke gedeelten van Gelderland. Vroeger druppelden vrouwen het sap van de wolfskers in hun ogen om de pupillen te verwijden, iets wat werd geassocieerd met schoonheid. De Latijnse naam van de plant is ook terug te leiden naar dit gebruik: Atropa bella-donna, bella-donna betekent mooie vrouw.

Betonscheuren

Doordat de wolfskers geliefd was, plantte vele mensen deze in de renaissance in verschillende tuinen, zoals kloostertuinen in de stad. Vanuit hier heeft de plant zich (onbewust) verspreidt. De wolfskers is vandaag de dag nog in verschillende binnensteden te bewonderen in kloostertuinen of donkere hoekjes. In mijn woonplaats Utrecht heb ik deze bijzondere plant al op verschillende plekken in de binnenstad aangetroffen. Hij blijkt goed te gedijen op stenige substraten, zoals tussen scheuren in het beton aan het Nicolaaskerkhof in Utrecht.

Soortenspectrum

Het verhaal over de wolfskers is maar één voorbeeld. Binnen onze steden en dorpen groeit en bloeit een groot scala aan bijzondere planten. Loop maar eens een rondje en kijk wat voor bijzondere planten je allemaal kunt vinden. Van ontsnapte planten uit tuinen tot aan muurvarens die van nature voorkomen op oude kademuren. Het soortenspectrum blijft zich uitbreiden en elk jaar worden er weer nieuwe soorten waargenomen binnen de stedelijke omgeving.

Operatie Steenbreker

In de stedelijke projecten die we bij Arcadis doen, werken we veel met klimaatadaptatie en biodiversiteit. Denk aan het aanleggen van groen-blauwe buffers die helpen met de tijdelijke opslag van (overtollig) regenwater. Of het opstellen van soortmanagementplannen met onderzoek naar vleermuizen, huismussen of gierzwaluwen. Ik pleit ervoor om ook het stimuleren van diversiteit aan plantensoorten mee te nemen bij de inrichting van nieuwe wijken. En bij het bewaken van het cultuurhistorisch karakter van de stedelijke omgeving. Zo werken we er als Arcadis vanuit het Deltaplan biodiversiteitsherstel voor om de grijze stad groener te maken. We doen hierbij mee aan operatie ‘Steenbreker’ waarbij we continu meekoppelkansen voor biodiversiteit zoeken bij uitdagingen zoals klimaatadaptatie.

Zelf aan de slag

Wil je zelf meehelpen om de stad groener te maken? Haal wat tegels uit je tuin, laat het ‘onkruid’ een jaartje groeien of strooi wat inheemse bloemzaden in het gras. Deze kleine veranderingen zorgen voor een positieve impuls voor de biodiversiteit in je eigen omgeving.