‘Post-Corona’: niet alleen na, maar ook vóór ons de zondvloed

Dagelijks wordt gespeculeerd over de vraag hoe de wereld er ‘post-Corona-crisis’ uit zal zien. Het nut van voorspellingen valt, zeker in tijden van dit type crises, te betwijfelen. Het denken in scenario’s daarentegen kan nuttig zijn, bijvoorbeeld om te anticiperen door het ontwikkelen van overheidsbeleid op terreinen als zorg, infrastructuur en onderwijs. Of bij het in kaart brengen van richtingen voor strategische (her)oriëntatie van ondernemingen. Maar de grootste crisis, klimaatverandering, dreigt in post-Corona scenario’s onvoldoende aandacht te krijgen. Ik roep de politiek dan ook op om ook meer naar het klimaat te kijken in de formatiegesprekken.

Een ‘post Corona’ scenario dat regelmatig opduikt is dat van de roaring twenties. In de vorige eeuw brak na de Eerste Wereldoorlog en de dodelijke Spaanse griepepidemie een tijd van opluchting, uitbundigheid en groei aan. Een moderne variant zou zijn: inhalen wat tijdelijk niet kon, maar men wel gewend was of zelfs rechten aan ontleend had. Een intermezzo, een tijdelijke houding van ‘après nous le déluge’  (‘na mij de zondvloed’): de nihilistische opstelling van onverschilligheid, ontstaan in het Frankrijk van Lodewijk XV en daarna vaak geassocieerd met verval van waarden en extreme vormen van kapitalisme.

Zolang dit intermezzo van korte duur is, zijn de gevolgen te overzien: de consumeer-, recreëer- en reiscultuur laten dan sterke groei zien. De gevolgen voor de uitstoot van broeikasgassen zijn evident. In 2020, dat voor circa 85 procent bepaald werd door Corona-gerelateerde beperkingen, nam de uitstoor van broeikasgassen met 7 tot 10 procent af. Gelet op de beperkingen een zeer bescheiden afname, die vermoedelijk snel weer tenietgedaan is.

Maar hoe lang werpt dit collectieve Corona-geheugen zijn schaduw verder vooruit? Dat kan een hele tijd zijn, ook de financiële crisis (2008) ligt bij velen nog vers in het geheugen. Er is dan ook een ander scenario: de fase van ‘inhalen’ loopt dan vloeiend over in een houding dat deze consumeer-, recreëer- en reispatronen verdedigbaar zijn, want straks komt er weer een nieuw virus, of een economische crisis.

En dan ‘mogen we weer niet’; dus dit jaar toch maar die 2e wintersport, die vlucht naar Bali, dat 3e evenement in 1 maand - etcetera. Men richt de horizon op de volgende, per definitie onverwachte, crisis.

In dit scenario loopt dus een korte na ons de zondvloed over in een voor ons de zondvloed. Het werd tweemaal gekozen als titel voor een film. Figuurlijk, in 1954, door de Frans-Italiaanse regisseur André Cayatte: vijf jongeren, bang voor een nucleair conflict, willen Europa ontvluchten maar hebben geen geld om een boot te kopen om naar een idyllisch eiland te gaan. Ze besluiten dat in deze omstandigheden een crime voor voldoende budget gerechtvaardigd is. En letterlijk, als overstromingsrisico: in 2016 werd de documentaire-film uitgebracht met de titel door National Geographic uitgebracht, waarin Leonardo di Caprio wereldleiders spreekt over de strijd tegen klimaatveranderandering.

Een langdurige periode van een ‘avant nous la déluge’  mentaliteit bij burgers en bedrijven van de G20 landen zal een desastreus effect op de uitstoot van broeikasgassen hebben. Hoe hierop te anticiperen? Gelukkig is zowel in Europa als Nederland een stevige basis voor klimaatbeleid ontstaan. Maar, zoals Eefje Cuppen (Universiteit Leiden) stelde, tussen CO2-reductie en democratie lijkt spanning te bestaan. Dat zal ‘post Corona’ nog sterker gelden; voor overheden wordt het in dit scenario balanceren met verschillende middelen: subsidie, gedragsbeinvloeding, of boetes bij overschrijding van bepaalde emissieniveaus.

Het lijkt dat het beinvloeden van consumentengedrag met deze middelen weinig effect kan sorteren. Een voorbeeld: vliegvakanties vanuit Duitsland. Het bericht dat Mallorca volgens het Robert Koch instituut (het ‘Duitse RIVM’) geen risicogebied meer is merkte de touroperators direct: bij TUI werden direct massaal reizen naar Mallorca werden geboekt. De Duitse luchtvaartmaatschappij Eurowings heeft aangekondigd de komende weken 300 extra vluchten voor de paasvakantie naar Mallorca te plannen. Er is geen enkele reden aan te nemen dat de situatie in Nederland anders zal zijn.

De belangrijkste reden om al dan niet te vliegen zijn de kosten; het milieu blijkt nauwelijks een reden om niet te vliegen. Belastingen op tickets en kerosine zijn derhalve een goed vertrekpunt. Maar een belangrijke kans is: maak gebruik van de gewoonten die consumenten ontwikkeld hebben tijdens deze crisis.

Dus, nieuw kabinet: maak het (nog) aantrekkelijker op vakantie te gaan in eigen land en in West Europa. Zoals met een ruimtelijk beleid gericht op een (nog) mooiere omgeving en natuur rondom vakantieparken. En zorg, mede in EU-verband, voor meer - en betere - internationale spoorverbindingen. Ook de vraag daarnaar stijgt al jaren.