PGB, weg ermee?

U kent vast wel het bekende mopje van de man die ‘s avonds in het donker met zijn hoofd naar beneden loopt om iets te zoeken op straat. Een voorbijganger vraagt waar de man naar op zoek is. “Naar mijn portemonnee” , antwoordt de man. “Waar bent u hem dan verloren?” vraagt de voorbijganger. “Iets verderop” , zegt de man.  “Maar waarom zoekt u dan hier? “”Omdat hier een lantaarnpaal brandt.”

Bij de overheid gebeurt dit vaak. De oplossing ergens anders zoeken dan waar het probleem ligt. Met simpele en vaak symbolische maatregelen wordt het probleem niet opgelost, maar we kunnen in ieder geval weer even vooruit. Zo’n typisch geval van aan het verkeerde eind van het touw trekken schoot mij te binnen bij de nieuwsbrief van de Sociale Verzekeringsbank. In een blog wordt een lofzang gegeven op het persoonsgebonden budget. Aan het eind van het verhaal komt de aap uit de mouw. De SVB kan haar dienstverlening uitbreiden door het beheren van de PGB’s. Maatregelen als strengere controle en speciale financiële constructies staan haaks op de filosofie van de PGB. Het PGB gaat uit van vertrouwen, volwassenheid en de zelfredzaamheid van de gehandicapte. Waar zijn we dan eigenlijk mee bezig als we de PGB ’s moeten storten op een aparte bankrekening en pas na het overleggen van allerlei bonnetjes tot uitbetaling komen? Kunnen we er dan niet beter maar helemaal mee stoppen?

Fruitautomaat

Het PGB werd ingevoerd in 1996 door toenmalig staatssecretaris Erica Terpstra. Het was de kroon op de liberale verzorgingsstaat. Keuzevrijheid en marktwerking, wat wil een liberaal nog meer. Niet meer afhankelijk zijn van een aanbieder die de zorg levert op momenten en op een manier die de organisatie het beste uitkwam. In plaats daarvan ligt de regie bij de cliënt/gehandicapte. We zijn nu zo’n 13 jaar en een slordige € 2,5 miljard verder. Zoals bij veel mooie regelingen is het ook hier behoorlijk uit de hand gelopen. Het PGB is enorm populair. In overheidsjargon heet dit een aanzuigende werking. En uiteraard komen er figuren op af met minder goede bedoelingen. Bij sommige fraudezaken werden de cliënten gewoon geronseld. Een indicatie bij het CIZ was blijkbaar een “piece of cake”. Het zorgkantoor keek ook nergens naar en transformeerde bij de PGB’s in een soort fruitautomaat. Op vertoon van je indicatie ging de kassa rinkelen. Het is verbazingwekkend hoe makkelijk dit ging. Zo speelde in 2011 een aantal fraudezaken in Twente met thuiszorgorganisaties die voornamelijk allochtonen als cliënten hadden. Als van één bepaalde organisatie in korte tijd spectaculair veel aanvragen voor PGB’s komen, gaat er dan nergens een lampje branden bij dit zorgkantoor? Het bijzondere is ook nog dat de kat de bel werd aangebonden door de SP in de gemeente Enschede. Zorgkantoor Menzis kon het blijkbaar zelf niet zo veel schelen.

Omgekeerde bewijslast

Misschien niet de letter, maar wel de geest van het PGB heeft twee uitgangspunten. Ten eerste moet de hulpverlening zodanig specifiek en complex zijn dat de normale zorg in natura daar niet goed aan kan voldoen. Ten tweede gaat het PGB uit van de zelfstandigheid van de cliënt of het gezin. Aan beide uitgangspunten voldoet het PGB al lang niet meer. Het wordt gewoon voor doodnormale hulp bij het huishouden ingezet. Gewone hulp die bovendien niet op bijzondere tijdstippen hoeft te worden verleend. Laten we zeggen 2,5 uur per week op dinsdagmorgen. Waarom moet dit zo nodig met een PGB? Om de buurvrouw of (schoon)dochter iets toe te stoppen? Dan de zelfstandigheid. Hoe komt het dat er zo vreselijk veel bemiddelingsbureautjes zijn die namens een cliënt een PGB aanvragen? Dat de aanvraag niet door de cliënt zelf wordt gedaan zou voor mij direct al een reden zijn om geen PGB toe te kennen. Maar ook als wel rechtstreeks aan de cliënt een PGB wordt toegekend kan wel beter naar de zelfredzaamheid gekeken worden. Het gebeurt niet zelden dat aan zwakbegaafde mensen zo maar € 20.000,- of € 30.000,- wordt overgemaakt. Hupsakkee! Doe er iets leuks mee. Met “Begeleiding”en “Ondersteuning” kun je heel creatief omgaan. Maar het meest idioot is dat ook een PGB kan worden toegekend voor hulp bij de financiën en administratie. Dus iemand die niet met geld kan omgaan krijg t € 10.000,- op z’n rekening gestort om vervolgens met dit bedrag iemand in te huren die voor hem weer de administratie doet. En dan vreemd opkijken als een jaar later bij de verantwoording het bedrag foetsie is en de betreffende cliënt linea recta de schuldsanering in kan. Echt waar, je maakt het mee.

Bij een PGB zou sprake moeten zijn van een omgekeerde bewijslast. Iemand die een PGB aanvraagt moet zelf aantonen dat de reguliere zorg in natura niet kan voldoen. Oftewel het adagium: zorg in natura, tenzij.

Rik Bolhuis
Meer columns van Rik Bolhuis leest u hier.