Welke afspraken maken gemeenten over ondermijning?

Hoeveel aandacht hebben de Nederlandse gemeenteraden voor ondermijning gedurende de coalitieperiode 2022-2026? En in hoeverre komen de onderwerpen uit het landelijk coalitieakkoord 2021-2025 op dit gebied aan bod in de gemeentelijke coalitieakkoorden? Wij zochten het uit door van 24 gemeenten de coalitieakkoorden te onderzoeken. 

De aanpak van ondermijning komt steeds meer in de belangstelling te staan. Van Dam & Oosterbaan zocht uit of er verschillen zijn tussen hoe grote en kleine gemeenten ondermijning aanpakken en of hun aanpak verschilt van wat in het landelijk coalitieakkoord is vastgelegd. Onze analyse is gebaseerd op een steekproef onder 24 gemeenten. Uit elke provincie hebben we twee gemeenten gekozen; één grote en één kleine.[1]

Landelijk versus lokaal

Opvallend in het landelijk coalitieakkoord 2021-2025 is dat vrijwel alle opgenomen doelen alleen met een landelijke aanpak te realiseren zijn, zoals het versterken van internationale samenwerking, voldoende mensen en middelen beschikbaar maken voor de landelijke recherche, het verbeteren van het stelsel van bewaken en beveiligen en het verbeteren van de persvrijheid. Ook stelt het landelijk coalitieakkoord: ‘Ondermijnende criminaliteit vraagt om harde, realistische en effectieve aanpak’. (Coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst') In de toelichting die daarbij gegeven wordt, wordt duidelijk dat met deze aanpak gefocust wordt op versterking en investering van de justitie- en veiligheidsketen in de breedste zin van het woord; van wijkagent en recherche tot rechtspraak, Openbaar Ministerie (OM), gevangeniswezen en reclassering.

Er zijn echter ook zaken in het landelijke coalitieakkoord te vinden die wél lokaal aangepakt kunnen worden. In gemeentelijke coalitieakkoorden kan bijvoorbeeld opgenomen worden dat ondermijnende criminaliteit om een harde, realistische en effectieve aanpak vraagt. Zo heeft een van de grote gemeenten binnen het onderzoek beschreven dat ondermijning krachtiger moet worden bestreden. Door datagedreven te werken kunnen de signalen beter en overzichtelijker bijeen worden gebracht. Aan de hand van deze signalen kunnen gerichte en harde interventies worden uitgevoerd, waarmee ondermijning effectiever bestreden wordt. Bovendien zorgt een datagedreven aanpak ook voor een betere verantwoording van de aanpak, omdat keuzes gemaakt worden op basis van feiten.  

Provinciale representatie

Van de onderzochte gemeentelijke coalitieakkoorden heeft 16,67% géén ondermijning benoemd. Concreet gaat het dan om twee grote en twee kleine gemeenten. Opvallend is dat twee van deze vier uit één provincie komen. Binnen de steekproef representeren deze twee gemeenten de betreffende provincie, waardoor op basis van deze steekproef kan worden gesteld dat in één van de twaalf provincies geen focus ligt op de aanpak van ondermijning.

Grote versus kleine gemeenten

In de onderstaande tabel zijn de uitkomsten van het onderzoek procentueel weergegeven. Aangezien er binnen het onderzoek onderscheid wordt gemaakt tussen kleine en grote gemeenten, is er gekozen voor een maximale score (100%) bij de waarde ‘12’. De steekproef werd immers gehouden onder 12 kleine en 12 grote gemeenten.

25% Van de kleine gemeenten en 0% van de grote gemeenten hebben het onderwerp ondermijning in één zin beschreven. De overige gemeenten hebben het onderwerp in twee of meer zinnen beschreven. In 66,67% van de grote gemeenten is een specifieke aanpak van ondermijning benoemd. In 75% van de kleine gemeenten wordt geen specifieke  aanpak van ondermijning beschreven.

Hieronder zijn twee voorbeelden van de beschrijving weergegeven uit coalitieakkoorden van kleine gemeenten. Het eerste citaat beschrijft wat ondermijning is en in het tweede citaat wordt de wens beschreven om ondermijning aan te pakken, maar niet hoe de gemeente dit dan wil gaan doen.

‘Daarnaast heeft onze gemeenten te maken met ondermijning. Bij ondermijning gaat het voornamelijk over de vermenging van legale en illegale praktijken waardoor criminaliteit wordt gezien als ‘iets dat erbij hoort’.’

en;

‘Meer aandacht besteden aan bewustwording over ondermijning en georganiseerde criminaliteit en hier steviger tegen optreden.’

In het landelijke coalitieakkoord is benoemd dat de internationale samenwerking bij de aanpak van ondermijning wordt versterkt. Ook stelt het dat diverse partijen beter moeten kunnen samenwerken. Daarnaast is het van belang dat er meer en een betere gegevensuitwisseling moet kunnen plaatsvinden. Door met diverse partners naar dezelfde data te kijken, wordt er een vergelijkbaar beeld ontwikkeld en gaan de partners met dezelfde informatie aan de slag.  In lijn met het landelijke coalitieakkoord heeft ongeveer de helft van de gemeenten in het eigen coalitieakkoord benoemd aan de slag te willen gaan met (het verbeteren van) lokale samenwerking om ondermijning aan te pakken. Het gaat dan bijvoorbeeld om samenwerkingen met (keten)partners, inwoners en ondernemers. Of je ondermijning nu internationaal of lokaal aanpakt, inzicht in de juiste informatie is cruciaal. Het Dashboard Ondermijning van Van Dam & Oosterbaan biedt hier een goede basis voor. Meer informatie over dit dashboard en hoe we dit hebben vormgegeven voor het RIEC vind je hier.

Preventie en repressie

‘Voor [een] effectief veiligheidsbeeld vormen preventie en repressie twee kanten van dezelfde medaille,’ zo staat beschreven in het landelijke coalitieakkoord 2021-2026. (Coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst', p. 20). Daarmee wordt de verwachting gewekt dat er in Nederland evenveel aandacht is voor preventie als voor repressie in de aanpak van ondermijning. Van de gemeentelijke coalitieakkoorden heeft 37,50% preventie beschreven in hun aanpak van ondermijning, en 4,17% repressie. Hierin lijkt de aandacht voor preventie en repressie niet gelijk verdeeld.  

In de landelijke en gemeentelijke coalitieakkoorden wordt tot op heden nog niet gesproken over een datagedreven aanpak van ondermijning. Toch biedt een datagedreven werkwijze mogelijkheden om een gegronde aanpak van ondermijning te ontwikkelen. Van Dam & Oosterbaan kan jouw gemeente op weg helpen bij het opstarten en/of doorontwikkelen van een datagedreven aanpak van ondermijning. Onze ervaren adviseurs helpen landelijk al diverse gemeenten hun vraagstukken meer datagedreven aan te pakken en onze BI-consultants ontwikkelen passende datatoepassingen die ambtenaren en beleidsmakers helpen datagedreven keuzes te maken. Daarnaast helpen onze kant-en-klare dashboards je op jouw specifieke beleidsterrein in kaart te brengen hoe de zaken ervoor staan en stellen ze je in staat om diverse databronnen te koppelen in één omgeving. Zo hebben we een Ondermijningsmonitor ontwikkeld die je helpt signalen van ondermijning gemakkelijker en in één overzicht op te sporen. Daarnaast bieden onze data-experts diverse e-learnings, trainingen en masterclasses aan om de praktijkkennis en kunde van medewerkers in het maatschappelijk domein verder te ontwikkelen. We bieden bijvoorbeeld op dit moment een specifieke e-learning aan over Veiligheid en Ondermijning.

Renee Baeten