Stapeling van zorg: minder, minder, minder! Maar hoe dan?

De wens om te besparen en te bezuinigen op de uitgaven vanuit de Jeugdwet.
Grip op de zorg(uitgaven) vanuit de Jeugdwet! Dat is de wens van vrijwel elke gemeente. De uitgaven zijn gestegen van 3,6 miljard in 2015 naar 5,4-5,6 miljard in 2019, zie het rapport Stelsel in groei (aef.nl)). Door deze stijging ontstaat steeds meer een structureel tekort op de gemeentelijke begroting. Dit heeft tot gevolg dat andere voorzieningen onder druk komen te staan, zoals het zwembad of de bibliotheek. Daarom is besparen of bezuinigen op de uitgaven vanuit de Jeugdwet voor vrijwel elke gemeente in Nederland een doelstelling met prioriteit.

Maar hoe te besparen en te bezuinigen? Dan heb je eerst inzicht nodig in de oorzaken van de stijgende uitgaven. Met een systematische analyse kun je het potentieel tot besparen en bezuinigen zichtbaar maken en ontstaan de zeer gewenste “knoppen om aan te draaien”. Een van deze knoppen is het verminderen van de stapeling van zorg.

 

Wat is stapeling van zorg?
Stapeling van zorg houdt in dat een cliënt verschillende zorgproducten, in dezelfde periode ontvangt. Door kritischer en meer (kosten)bewust te stapelen (dus vooral minder te stapelen), kan vaak op korte termijn bezuinigd worden. Minder stapeling betekent immers dat minder zorg (tegelijkertijd) wordt geleverd.

 

Uiteraard moet men hierbij altijd naar het grotere plaatje kijken. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat het nu schrappen van een zorgproduct er op termijn toe leidt dat meer intensieve of duurdere zorg ingezet moet worden. Dan heb je op korte termijn bezuinigd, maar bespaar je op de (middel)lange termijn juist niet. Het lastige is dat het onmogelijk is om op individueel niveau met zekerheid vast te stellen wat het effect is van het wel of niet inzetten van een zorgproduct. Maar ook op populatieniveau is het vaak lastig om vast te stellen welke invloed het verminderen van stapeling van zorg heeft op het wel of niet besparen van kosten.

 

Inzicht in stapeling van zorg: dat is best lastig…
Ik zie bij vrijwel elke gemeente, die werkt met een dashboard om de uitgaven vanuit de jeugdwet te monitoren, dat rapporten over stapeling van zorg zijn opgenomen. En als dit niet beschikbaar is in het dashboard, hoor ik beleidsadviseurs of contractmanagers vaak de wens uitspreken om het wel beschikbaar te maken. Toch heb ik zelf nog weinig meegemaakt dat op basis van inzichten uit het dashboard ook echt is gestuurd op het verminderen van stapeling van zorg.

 

Dit kan ik best verklaren. Als het gaat om stapeling van zorg, wordt meestal gekeken naar visualisaties in een dashboard gericht op de ontwikkelingen op geaggregeerd niveau, dus op hoofdlijnen. Je kan dan vaststellen of de stapeling van zorg in het algemeen is toegenomen, dan wel af is genomen. Bijvoorbeeld: hoe vaak worden meer dan drie zorgproducten ingezet? En is dit meer of minder dan vorig jaar? Maar wat leert dit je dan?

 

Om daadwerkelijk te kunnen gaan sturen op stapeling van zorg zijn de antwoorden op andere vragen belangrijk. Is met de stapeling van zorg veel geld gemoeid? Welke producten worden dan vaak gestapeld? Worden deze producten dan vooral door een bepaalde zorgaanbieder gestapeld? En is deze stapeling van zorg dan daadwerkelijk ongewenst? Een combinatie van twee goedkopere zorgproducten als goed alternatief voor een enkel duurder zorgproduct is bijvoorbeeld juist wel gewenst.

 

Omdat het geen uitzondering is dat er 20+ verschillende zorgproducten worden gehanteerd en 20+ zorgaanbieders zijn gecontracteerd is het een ware kunst om de antwoorden op voorgaande vragen te visualiseren in een dashboard op een overzichtelijke manier. Mijn collega’s, die de dashboards bouwen (BI-consultants), verstaan deze kunst uiteraard uitstekend. De wens om letterlijk “in een oogopslag” de juiste inzichten uit een dashboard te halen, en om te zetten in actie en sturing, is misschien een te ambitieus streven.

 

Sturen op stapeling van zorg: twee goede voorbeelden uit de praktijk

All inclusive zorgproduct
Tot mijn vreugde werkte ik laatst voor een opdrachtgever die wél actie heeft ondernomen op basis van een analyse over stapeling van zorg. Ik stelde deze analyse samen met een collega op, naar aanleiding van een hele gerichte vraag vanuit de opdrachtgever. De opdrachtgever wilde weten welke ambulante zorg ingezet wordt parallel aan verblijfszorg. En in het bijzonder wilde ze weten of daar verschil in zat tussen zorgaanbieders. Er was een vermoeden dat de ene zorgaanbieder sneller geneigd was tot het stapelen van ambulante zorg op verblijfszorg in vergelijking met andere zorgaanbieders.

 

Uit de analyse bleek inderdaad dat sommige zorgaanbieders de verblijfszorg als een “all inclusive zorgproduct” inzetten. Zij brachten ambulante zorg niet apart in rekening bij de gemeente, maar zagen de ambulante zorg als een onderdeel van de verblijfszorg. Andere zorgaanbieders brachten wel apart ambulante zorg in rekening, als deze parallel liep aan verblijfszorg. Dit was aanleiding om hierover in gesprek te gaan met de zorgaanbieders en meer duidelijke afspraken te maken over het stapelen van ambulante zorg op verblijfszorg.

 

Opvallend is dat deze opdrachtgever (nog) helemaal niet de beschikking had over een mooi dashboard. Dat bevestigt voor mij hoe belangrijk het is dat beleidsadviseurs en contractmanagers alert zijn en acteren op signalen door het stellen van de juiste, gerichte vragen. Een dashboard of de data analyse komt dan, als middel, goed tot zijn recht. Over het algemeen geldt: hoe gerichter de vraag, hoe gerichter de analyse, hoe gerichter de actie en de sturing.

 

Stapelmatrix voor de stapeling van zorg
Als er dan duidelijke afspraken zijn gemaakt over waar stapelen van zorg niet is toegestaan of niet wenselijk is, moet dit worden toegepast. In de backoffice sociaal domein wordt op het niveau van de cliënt de aangevraagde zorg toe- of afgewezen. Zij controleren of de aangevraagde stapeling van zorg toegestaan of noodzakelijk en wenselijk is.

 

In een van de eerste gemeenten waar ik kwam hielden de medewerkers van de backoffice sociaal domein een gedeeld document bij. In het document maakten ze aantekeningen over de productcodes die niet of juist wel met elkaar gecombineerd kunnen worden. Positief was dat het een document in ontwikkeling was, dat door iedere collega aangevuld kon worden met de nieuwste afspraken.

 

Bovengenoemd document blonk alleen niet helemaal uit in overzichtelijkheid. En daarvoor kwam ik, op een later moment, een elegante oplossing tegen bij Helmond en de Peelgemeenten: een stapelmatrix. In deze stapelmatrix is op een zeer overzichtelijke manier aangegeven welke producten wel of niet met elkaar gecombineerd kunnen worden, en welke combinaties om een kritische blik vragen. Zo’n stapelmatrix zou elke gemeente moeten hebben!

 

Ook met uw gemeente aan de slag op dit onderwerp? Of wilt u simpelweg meer weten? Neem dan contact op met Sanne Arts via sanne.arts@vandamoosterbaan.nl of 06-18243262.