Zoektocht naar oorzaken tekorten sociaal domein

Zo’n tien gemeenten verwacht de visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein tot aan het einde van het jaar te kunnen visiteren. Voornaamste doel is het boven tafel krijgen van de belangrijkste oorzaken van tekorten in het sociaal domein. De visitaties moeten daarnaast leiden tot aanbevelingen die voor alle gemeenten bruikbaar zijn. Een interview met voorzitter Marjanne Sint.

Tien gemeenten, is dat niet wat weinig gezien de noodkreten en signalen over forse tekorten van veel gemeenten?

‘Het zou kunnen dat het uiteindelijk gaat stormlopen, dat is op dit moment nog moeilijk te voorspellen. De VNG en Binnenlandse Zaken hebben besloten de visitatiecommissie in eerste instantie tot het einde van dit jaar in te stellen. Het zou best kunnen dat er uiteindelijk veel meer behoefte is aan visitaties. Dat moet de praktijk uitwijzen. Er heeft al een aantal gemeenten belangstelling getoond, maar er zijn nog geen officiële aanmeldingen.’

Wat denkt u aan te treffen bij gemeenten?

‘Daar ben ik wel heel erg benieuwd naar. Ik lees ook de berichten dat er een flink aantal gemeenten, uit mijn hoofd een kleine honderd, te kampen heeft met hele forse overschrijdingen in het sociaal domein. Wij willen met gemeenten bespreken wat daar onder en achter zit. Als voorbeelden: Zit ‘m dat in de verdeelsystematiek, heeft het te maken met de manier waarop de gemeente beleidskeuzes heeft gemaakt of kun je het herleiden tot het type afspraken dat is gemaakt met aanbieders over bijvoorbeeld korte wachtlijsten. Kloppen zorgaanbieders bij gemeenten aan met de boodschap “wij hebben meer kinderen behandeld dan u had toegestaan” en waar zit ‘m dat dan in. Kortom: is er voldoende grip op overschrijdingen, waarbij natuurlijk altijd spanning zit tussen enerzijds de zorgplicht voor kwetsbare mensen en anderzijds beschikbare middelen. Ik ben benieuwd of wij boven water krijgen welke afwegingen gemeenten daarin maken.’

Hoe gaat de visitatiecommissie te werk?

‘Het is een intensief traject waar een heel voorbereidingstraject aan zit. De uiteindelijke visitatie wordt voorbereid door een expertgroep (waarin onder meer AEF, KPMG en deskundigen uit een aantal gemeenten deel van uitmaken, red). Die expertgroep analyseert gegevens die gemeenten moeten aanleveren, zoals beleidsstukken en financiële rapportages. Zij moet ook de initiële vraag aan de visitatiecommissie formuleren. Op basis van dit voorwerk gaan wij verdiepende gesprekken voeren. Als er financiële problemen zijn, worden die uitvoerig onder de loep genomen. Daarbij wordt onder meer gekeken naar de sturingsinstrumenten die worden gebruikt. Kies je voor trajectbekostiging, stuur je op uitstroom of hanteer je het p x q-systeem (prijs maal hoeveelheid, red) en tot wat voor effecten leidt dat. En hoe zou je, op grond van de inrichtingskeuzes die de gemeente heeft gemaakt, aan knoppen kunnen draaien om het tekort terug te dringen. Maar we willen ook op zoek gaan naar dingen die goed lopen. Waarbij de betreffende gemeente laat zien dat zij weet waar de knoppen zitten en weet te bewerkstelligen dat de beleidskeuzes die aan de voorkant zijn gemaakt aan de achterkant, ook in financieel opzicht, het gewenste resultaat hebben.’

Wat gebeurt er na de visitatie?

‘Op basis van het voorwerk van de expertgroep en de verdieping door de visitatiecommissie wordt per gemeente een rapportage gemaakt met conclusies en aanbevelingen. Alle rapporten van de visitatiecommissie worden in een brede klankbordgroep besproken. (Daarin zitten vertegenwoordigers van de ministeries van BZK, VWS, SZW en JenV, gemeentekoepel VNG en twee gemeenten, red). Die kijkt ook welke onderdelen van belang zijn voor andere gemeenten.

Is er een zak met geld om de hoogste nood te ledigen?

‘Er is geen zak met geld.’

Zijn de rapportages bedoeld om als gemeenten straks te lobbyen voor meer geld?

‘De visitatiecommissie is absoluut geen lobbygroep. Het zou natuurlijk kunnen dat je op basis van tien rapporten patronen ontdekt, constateert dat iets heel opvallend is dat kennelijk in alle gemeenten speelt. Mogelijk hebben we dan een stelselvraag te pakken. Dan is het aan de ministeries om daar al dan niet mee aan de slag te gaan.’

Wat is jullie hoofddoel?

‘We willen vooral de oorzaken boven tafel krijgen waarom sommige gemeenten tekorten hebben en anderen erin slagen binnen de begroting te blijven. Ook willen we dat gemeenten leren van elkaars ervaringen. Op basis van die ervaringen destilleren wij suggesties en aanbevelingen die andere gemeenten weer kunnen helpen bij hun inhoudelijke beleidskeuzes en vooral de daaruit voortvloeiende financiële consequenties. We willen gemeenten adviseren hoe zij tot een systeem kunnen komen van financiële beheersbaarheid, gegeven de beleidskeuzes die zij hebben gemaakt.’