Europese Unie richt zich meer op sociale vooruitgang

De Europese Unie heeft maar weinig bevoegdheden als het gaat om sociaal beleid. Toch lijkt de unie de laatste jaren een steeds socialer profiel te krijgen. Hoe komt dat en is dat wenselijk? Binnenlands Bestuur peilde de meningen in Straatsburg.

Minimumloon

Europarlementariërs spraken van een historisch besluit, toen vorig jaar september een Europese richtlijn voor minimumlonen werd aangenomen door het Europees Parlement. De richtlijn bepaalt dat de lidstaten hun minimumloon moeten toetsen aan het gemiddelde en mediane loon in het land. Het is geen bindende maatregel, maar de lidstaten moeten wel verantwoording afleggen over hun inspanningen om voor een toereikend minimumloon te zorgen.

Eén van de redenen waarom dit besluit historisch is te noemen is dat sociaal beleid niet bepaald core business is van de Europese Unie. Zaken als loon, uitkeringen, armoedebestrijding of pensioenen worden gezien als het beleidsterrein van de lidstaten, niet van de EU. In het Verdrag van Lissabon, waarin de bevoegdheden van de EU zijn vastgelegd, staat zelfs expliciet dat de EU geen rol heeft als het gaat om beleid rondom lonen. Wel lijkt de aandacht voor sociale thema’s te groeien onder politici en beleidsmakers in Brussel.

Kraamverlof

Zo werd in 2017 onder voorzitterschap van Jean-Claude Juncker een ‘Europese pijler van sociale rechten’ afgekondigd, waarin doelen worden gesteld op het gebied van werkgelegenheid, onderwijs en armoede. De afgelopen jaren zijn maatregelen genomen om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te dichten en de werk-privé-balans te verbeteren. Er werd Europese wetgeving aangenomen over kraamverlof: de partner van de vrouw die bevallen is, heeft nu recht op tien dagen verlof. Ook heeft de Europese Commissie lidstaten opgeroepen om hun inkomensvoorziening te moderniseren in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting.

Omslagpunt

Europarlementariër Agnes Jongerius (PvdA), die medeverantwoordelijk was voor de richtlijn voor minimumlonen, ziet ook dat de EU de laatste jaren een socialer gezicht krijgt. De aandacht voor sociaal beleid is volgens haar terug van weggeweest. Voormalig commissievoorzitter Jacques Delors had in de jaren tachtig bijvoorbeeld duidelijke sociale ambities. Onder voorzitter José Manuel Barroso lag de nadruk meer op economische groei, zegt ze. ‘Toen werd sociale bescherming vaak gezien als belemmerende wetgeving, red tape die vrij ondernemerschap in de weg zit. Dat is lang de dominante lijn geweest, vooral in de jaren negentig. En ook tijdens de bankencrisis was de opdracht aan Griekenland, Portugal en Italië: breek de sociale bescherming af, verlaag je minimumloon.’ Het omslagpunt kwam onder Juncker, die in 2014 voorzitter van de Europese Commissie werd. Sindsdien zwiept de pendule weer richting een socialere unie.

Elite

Ook de Brexit gaf een politieke impuls aan de ontwikkeling van een sociale unie, zegt Jongerius. ‘Het referendum maakte duidelijk dat de mensen in het geïndustrialiseerde noorden van Engeland, die vroeger Labour stemden, zoiets hadden van: wat doet Europa eigenlijk voor ons? Tegelijkertijd zagen we in Frankrijk de eerste gele hesjes en moest Macron het in de presidentsverkiezing opnemen tegen Marine Le Pen. Dat moment heeft Juncker aangegrepen om te zeggen: wij moeten nu sociaal beleid weer bovenaan de agenda zetten.’

Kortom: sociale vooruitgang als medicijn tegen eurosceptisch populisme. Jongerius: ‘Als je steun wil hebben voor Europese samenwerking, dan moet je aan mensen laten zien: de EU is niet alleen maar een samenwerkingsproject voor de elite of voor de bedrijven, er gebeurt ook iets voor jou.’

Kantelen

Ook de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en de torenhoge inflatie dragen bij aan een sense of urgency voor Europese sociale wetgeving, denkt ze. ‘We hebben gezien dat eigenlijk alle banen die we in de pandemie ‘essentiële banen’ zijn gaan noemen, aan de onderkant van het loongebouw zaten. Voor de mensen die dat werk doen, komen de energiecrisis en de duurdere boodschappen ook harder aan. We zien dus steeds dat de crisissen niet iedereen evenredig raken.’

Overigens lijkt ook de Nederlandse regering zich positiever op te stellen tegenover sociale Europese wetgeving. ‘Het kabinet verwelkomt een aantal recente initiatieven van de Commissie op sociaal terrein’, schrijft het kabinet in de ‘Staat van de Unie 2023’. ‘Een sterke interne markt is een eerlijke en duurzame markt, met concurrentie op innovatie en kwaliteit en niet op sociale bescherming.’ Jongerius: ‘Nederland stond lang achter de brede schouders van het Verenigd Koninkrijk, die overal tegen waren op sociaal gebied. Nu komt minister Karien van Gennip, terecht, tot de conclusie dat Nederland sommige dingen niet alleen kan regelen. Dus ook daar is het aan het kantelen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week.