Schulden hinderen uitstroom uit opvanginstellingen

Ongeveer 440 cliënten in voorzieningen Beschermd Wonen (BW) en Maatschappelijke Opvang (MO) kunnen niet uitstromen als gevolg van financiële problemen. Een kwart daarvan bestaat uit jongvolwassenen. Dat concludeert het Leger des Heils. Belangrijke concrete oorzaken zijn onder meer trage procedures in de schuldhulpverlening, te late en te lage uitkeringen en tekort aan sociale huurwoningen.

Knelpunten

In een rondvraag onder 358 persoonlijk begeleiders in acht gemeenten onderzocht het Leger des Heils hoe en in hoeverre financiële problemen verhinderen dat BW- en MO-cliënten naar een zelfstandiger woonvorm kunnen doorstromen. Daaruit blijkt dat 41 procent van de deelnemers financiële knelpunten ervaart. Dat komt met name door traagheid van procedures in de bijstand en schuldhulpverlening waardoor de problematiek van cliënten groter en ingewikkelder wordt. Het Leger des Heils raadt gemeenten aan de procedures te versnellen en uitkeringen in plaats van met terugwerkende kracht, vaker per voorschot te verstrekken om te voorkomen dat schulden van cliënten zich op korte termijn opstapelen. Ook moeten gemeenten meer rekening houden met de situatie van schuldenaars in de opvang.

Jongeren

De situatie van jonge cliënten in de BW en de MO wordt verder gecompliceerd door een krapte op de sociale woningmarkt in combinatie met een te lage uitkering. Naar aanleiding van onderzoek door het Nederlands Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) stelt het Leger des Heils dat het financieel onmogelijk is voor jongeren in de bijstand om zelfstandig kunnen wonen en rondkomen. Gemeenten zouden ook meer moeten doen voor een warme overdracht wanneer een cliënt volwassen wordt en onder andere wetgeving komt te vallen. De ondersteuning van jongvolwassen cliënten is op die momenten vaak nog gebrekkig.

Best practices

Het rapport van het Leger des Heils bevat ook een aantal voorbeelden van effectief gemeentelijk beleid om de doorstroom in de opvang te bevorderen. In Almere is bijvoorbeeld een team samengesteld dat in bijzondere gevallen het aanvragen van een postadres en een uitkering helpt versnellen. In de zogenoemde ketensamenwerking worden voorbeelden uit Maastricht en Rotterdam gegeven. In Rotterdam zitten gemeente-instanties, zorgaanbieders en de Stichting Urgentiebepaling Woningzoekenden Rotterdam wekelijks aan tafel om vastgelopen casussen te bespreken. In Maastricht nodigt het Leger des Heils regelmatig andere betrokken hulpverleners uit om de persoonlijke contacten en samenwerking te verbeteren.  

Parkeren

Beleidsadviseur Rina Beers van brancheorganisatie Federatie Opvang herkent de problematiek die het Leger des Heils in het rapport signaleert. ‘Wij hebben de Tweede Kamer er in het kader van het armoede- en schuldenbeleid al op gewezen dat het huidige systeem ontoereikend is voor deze doelgroep. De toegang tot de schuldhulpverlening is nog niet voldoende en de overheid is nog te vaak debet aan schuldproblemen van burgers. Dat gebeurt bijvoorbeeld doordat mensen het overzicht kwijtraken over het toeslagenstelsel en vervolgens met allerlei verrekeningen en terugvorderingen te maken krijgen. Die leiden dan vaak weer tot andere betalingsachterstanden. Ook draagt de overheid bij aan het ontstaan van schulden doordat het CJIB en de belastingdienst vervolgens beslag kunnen leggen op iemands rekening. Zo raakt men van de wal in de sloot.’

Machteloos
Gemeenten staan volgens Beers ook machteloos tegenover het rijksincassobeleid. ‘Wel zie je in Amsterdam en Utrecht dat opvanglocaties soms zelf het voortouw nemen. Daar worden met behulp van liefdadigheidsfondsen soms schulden tijdelijk geparkeerd totdat een cliënt financieel gezond genoeg is om weer uit de opvang te komen.’ Beers schaart zich ook achter de kritiek dat het aanvragen van een uitkering bij de gemeente voor veel cliënten te lang duurt. ‘Bij de opvang van Levanto in Heerlen is de sociale dienst fysiek aanwezig bij de crisisopvang. Een dag na opname kan iemand daar al terecht bij ambtenaren die gespecialiseerd zijn in deze problematiek en ook de nodige ervaring met de doelgroep hebben. Die aanpak levert goede resultaten op.’