Preventie is soms erger dan de kwaal

Eerst testen, dan pas toepassen. Dat is een gangbare manier van werken. Zo zou niemand het in zijn hoofd halen om een medicijn ongetest op de markt te brengen. Ja, als tegen Ebola geen kruid gewassen lijkt en mensen bij besmetting grote kans op overlijden hebben, lijkt het me logisch dat de testfase overgeslagen wordt. Maar in zijn algemeenheid geldt: eerst testen. Met testen meet je niet alleen de effectiviteit, maar leer je ook de bijwerkingen kennen. En nog belangrijker is dat je weet of het middel niet erger is dan de kwaal.

Dit logische, breed gedragen, uitgangspunt lijken we soms te zijn vergeten als het om preventie gaat. Bij het starten van preventie-activiteiten wordt veelal gedacht: “baat het niet, dan schaadt het niet”. Dat is nog maar de vraag. Bij preventieactiviteiten kun je te maken krijgen met ongewenste bijwerkingen. Deze bijwerkingen kunnen een zodanig groot negatief effect hebben dat het de positieve effecten teniet doet. Dan is het middel erger dan de kwaal.

Een voorbeeld. Er wordt een zomerkamp georganiseerd voor kinderen met overgewicht, die niet aan sport doen. Kinderen komen tijdens het kamp in aanraking met sport en leren gezonder te leven en te eten. Er wordt echter geen nazorg geregeld. Als ze terugkomen houdt het op. Kinderen en ouders teleurgesteld en niet meer te motiveren om mee te doen aan activiteiten gericht op een gezonde leefstijl. Het kind heeft niet meer zelfvertrouwen gekregen, eerder minder.  

Ander voorbeeld: de wildgroei aan onbetrouwbare en illegale medische thuistests. In plaats van een bezoekje aan de huisarts kopen mensen vaker zelf testmateriaal via internet, bij de drogist of apotheek. Ze onderzoeken zelf hun bloed of speeksel op bijvoorbeeld diabetes of geslachtsziekten. Op internet zijn ook illegale tests verkrijgbaar voor onder meer kanker of aids/hiv. In het ergste geval geeft een thuistest ten onrechte aan dat er géén ziekte is. Doordat niet wordt ingegrepen kan de kwaal verergeren, kunnen zich complicaties voordoen of kan een geslachtsziekte zich verspreiden.

Het is een belangrijke taak van de GGD om preventieve activiteiten op het gebied van gezonde leefstijl te initiëren, te zorgen dat ze worden aangeboden of zelf op maat aan te bieden. Dat deze activiteiten bewezen effectief moeten zijn vind ik een minimale voorwaarde. De jeugdpreventiewijzer, opgezet door de GGD, geeft bijvoorbeeld een overzicht van alle veelbelovende en effectieve preventieprogramma's die in Amsterdam worden aangeboden. De wijzer helpt bij het zoeken naar preventieprogramma's passend bij de leefsituatie en de problemen van het kind.
 

Gemeenten zouden eigenlijk aan hun GGD moeten vragen aan te geven welke preventieve activiteiten wel en welke niet effectief zijn. Net zoals medicijnen met ernstige bijwerkingen per direct uit de handel worden genomen, zou dat ook voor preventieactiviteiten moeten gelden. Natuurlijk zijn er voor veel problemen nog geen effectieve preventie-activiteiten. Dan is het zaak er een te ontwikkelen, op kleine schaal uit te proberen, goed onderzoek te doen, en daarna te beslissen of het breed wordt ingezet. We moeten per direct stoppen lukraak met preventieactiviteiten te starten. Niet om te bezuinigen maar om gezondheidsschade te beperken.

Paul van der Velpen
Meer columns van Paul van der Velpen vindt u hier.