Onderzoek: herijking incassosysteem nodig

Het Nederlandse incassostelsel nodigt uit tot escalatie. Door bijkomende kosten lopen vorderingen onnodig hoog op. En het systeem zet schuldeisers aan om te gaan voor eigen gewin. De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden en de Hogeschool Utrecht onderzochten hoe deze kostenoploop kan worden voorkomen. Afgelopen dinsdag nam demissionair minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) het onderzoeksrapport in ontvangst.

Een voorbeeld. Een huishouden heeft een afloscapaciteit van 100 euro. Voor drie vorderingen van 750 euro krijgt het huishouden een rekening van 5.593,07 euro aan extra kosten. De eerste 46 maanden betaalt het huishouden alleen maar de kosten af. Er gaat, kortom, bijna vier jaar geen cent naar de initiële vordering.

Klem

Het is een bizarre situatie, maar helaas de realiteit. ‘De schuldenoploop zet huishoudens helemaal klem en draagt bij aan het ontstaan van nieuwe vorderingen en maatschappelijke kosten’, schrijven schuldenexperts Nadja Jungmann en André Moerman. Jungmann is bijzonder hoogleraar en lector Schuldenproblematiek aan respectievelijk de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool Utrecht. Moerman is jurist en voorzitter van de signaleringscommissie van de Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR). Samen schreven zij het onderzoeksrapport Schulden klein houden en perspectief bieden. Zij keken niet alleen naar het gebruik van schuldhulpverlening en hoe schulden zo kunnen oplopen, maar komen tevens met een voorstel voor een nieuw systeem.

Pervers

Het uitgangspunt in het Nederlandse incassosysteem luidt: overeenkomsten moeten worden nagekomen. In het licht van dit principe voorziet het incassosysteem schuldeisers van middelen en bevoegdheden om te proberen de eigen vordering te innen. Dat gaat mis in situaties waarin een debiteur vorderingen heeft bij verschillende schuldeisers en deze niet kan betalen. Dan werkt het systeem al snel pervers, constateren Jungmann en Moerman. De betaalcapaciteit van de debiteur wordt zowel in de incasso- als de executiefase niet naar rato verdeeld. Schuldenpakketten worden door individuele acties van schuldeisers opgehoogd, met als gevolg: onnodig hoge kosten.

Nadelig

De onderzoekers zien dat dit voor beide partijen nadelig uitpakt. Schuldeisers moeten als gevolg van de hoge kostenoploop nodeloos lang wachten op (gedeeltelijke) betaling. Debiteuren maken op hun beurt nieuwe schulden omdat de betaalafspraken niet aansluiten op hun betaalcapaciteit.

Schuldhulpverlening

Een oplossing kan worden gevonden in de schuldhulpverlening. In de praktijk zetten maar weinig debiteuren die stap. ‘Van alle huishoudens met geregistreerde problematische schulden maakt nog geen 5 procent gebruik van een schuldregeling met kwijtschelding’, stellen Jungmann en Moerman. De hoge kostenoploop van vorderingen in combinatie met het geringe gebruik maakt dat ongeveer een half miljoen huishoudens worstelen met problematische schulden.

Einde aan concurrentie

De LOSR en Hogeschool Utrecht komen met een voorstel om de kostenoploop te stoppen. Schuldeisers zouden niet meer met elkaar moeten concurreren om een zo groot mogelijk deel van de afloscapaciteit. In plaats daarvan dient dit naar rato te worden verdeeld.

Terechte kritiek

In het publieke debat krijgen schuldeisers en de namens hen incasserende partijen vaak de wind van voren. ‘Op zijn tijd is de kritiek terecht’, erkennen Jungmann en Moerman. ‘Maar wie analyseert waar het huidige systeem toe uitnodigt en aanzet, realiseert zich dat het terugdringen van de schuldenproblematiek in Nederland veel meer vraagt dan schuldeisers en incasserende partijen die hun verantwoordelijkheid nemen.’

Zorgplicht

Houd schulden klein en bied debiteuren én schuldeisers perspectief, luidt het devies. Dat kan volgens de schuldenexperts door de incassofase te voorzien van een afbetalingsplan. Hierbij wordt de afloscapaciteit door een onafhankelijke partij op een vaste wijze vastgesteld, en schuldeisers naar rato van hun vordering meedelen zonder verdere kostenoploop. Wat ook helpt is in de executiefase aan schuldeisers de mogelijkheid bieden om mee te delen in beslag, zonder dat daar extra kosten voor gemaakt moeten worden. Verder pleiten Jungmann en Moerman voor een zorgplicht voor gerechtsdeurwaarders. Zij kunnen mensen met grote betaalproblemen motiveren om de stap naar hulp te zetten.

Financiële prikkels

En dan zijn er nog de financiële prikkels in het systeem. Die moeten er enerzijds voor zorgen dat schulden in de incassofase opgelost worden en de stap naar de rechter niet snel gemaakt wordt. Anderzijds moeten zij debiteuren stimuleren om uit zichzelf de stap naar hulpverlening te zetten.

Afgelopen dinsdag nam minister Weerwind (D66) het onderzoeksrapport in ontvangst. De bewindsman belooft het rapport ‘aandachtig’ te bestuderen. ‘Om te beoordelen of deze aanpak erbij helpt dat huishoudens minder vaak grote schuldenproblemen hebben en schuldeisers vaker een groter deel van hun geld terugkrijgen’, aldus de minister.