Gas op decentralisaties sociaal domein

Gemeenten hoeven niet te wachten op ‘Den Haag’, maar kunnen gewoon aan de slag met de decentralisaties van het sociaal domein. Lokale overheden moeten wel  samenwerken op het gebied van werk, zorg en jeugd. Niet alleen onderling, maar vooral ook met zorg- en welzijnsaanbieders.

Onrust over regeerakkoord

Dat was de centrale boodschap tijdens het door Binnenlands Bestuur georganiseerde debat ‘De sociale gemeente’ in Gouda. Op het drukbezochte debat bleken veel vragen en ook onrust te leven over het regeerakkoord. Onder meer over de passages over de schaalgrootte van gemeenten. Het is onduidelijk of alleen gefuseerde 100.000-plus gemeenten de decentralisatietaken mogen gaan uitvoeren. Ook op veel andere punten uit het regeerakkoord moet nog flink worden gepuzzeld, stelde Bert Holman, voorzitter van het Transitiebureau dat de decentralisatie van extramurale begeleiding vanuit de AWBZ naar de Wmo begeleidt bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Innovatiever

‘Laat je niet afleiden door die discussie, maar begin gewoon met die decentralisaties’, stelde Erik Gerritsen, bestuursvoorzitter van Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam. Bovendien los je niet alles op met grote gemeenten, zo betoogde hij. ‘Kleine gemeenten kunnen vaak veel effectiever en innovatiever problemen in het gezin oppakken dan grote steden. Begin gewoon, alles kan al.’

Brede doeluitkering

Gerritsen doelde daarbij onder meer op de steeds vaker gebezigde (wijkgerichte) aanpak volgens het principe ‘een gezin-een plan’. Ook kunnen volgens hem verschillende budgetten worden samengevoegd tot een soort brede doeluitkering. Als gemeenten nu aan de slag gaan, is de wettelijke overdracht van de taken straks ‘een formaliteit’, zo stelde Gerritsen. Bovendien kunnen gemeenten dan meteen laten zien dat ze de taken aankunnen, waardoor de Haagse argumenten voor opschaling verdampen.

Verspilling overboord
Bang dat gemeenten een te krap budget krijgen om alle nieuwe taken uit te voeren, is Gerritsen niet. Bij zijn bureau jeugdzorg is gebleken dat er veel te winnen valt met efficiënter werken. De 'verspilling' van tijd is overboord gegooid met efficiency-winst van 40 procent tot gevolg. Bijkomend effect is dat de hulpverleners zich weer hulpverlener voelen en tevredener zijn over hun werk.

Integrale aanpak

Divosa-voorzitter René Paas stelde dat juist kleinere gemeenten beter in staat zijn de decentralisaties integraal aan te pakken. En die integrale aanpak is volgens hem een must. ‘Als gemeenten de taken net zo verkokerd gaan oppakken als dat nu gebeurt, wordt het helemaal niets.’ Integraliteit is de norm, vindt Paas. Zo niet, dan kosten de decentralisaties heel veel geld en leveren ze niets op. Maar als gemeenten erin slagen de taken slimmer uit te voeren dan diegene die het voor hen deden, dan denkt Paas, evenals Gerritsen, dat er genoeg geld is om alles wat nodig is te realiseren.

Maatschappelijke effecten

Gemeenten moeten wel gebruik maken van de kennis en expertise van aanbieders, stellen zowel Gerritsen, Paas als Holman. ‘Gemeenten die de deur dichthouden, lopen grote risico’s. Gemeenten kunnen geen inhoudelijke arrangementen verzinnen, wél eisen stellen. Op basis van de gewenste maatschappelijke effecten kunnen gemeenten met aanbieders in debat gaan.’ Bij jeugdzorg moeten gemeenten gaan financieren op resultaat, en zich niet laten verleiden tot trajectfinanciering, zo gaf Gerritsen de gemeenten nog mee.

Verantwoordingsdwang

Holman heeft overigens grote twijfels bij het door gemeenten vurig gewenste ontschotte budget voor het sociaal domein. ‘Klinkt leuk, maar dan gaan wethouders onderling ruzie maken of het budget aan jeugdzorg of aan de bijstand moet worden besteed.’ Holman vindt tevens dat de integrale aanpak van de drie decentralisaties (3D) niet te ver moet doorschieten. ‘Steek niet alle energie in de reorganisatie van je gemeente om ‘3D-rijp' te zijn. Kijk  waar verbindingen zitten, maar geef ook sectorspecifieke onderdelen voldoende aandacht.’ Wel deelt hij de frustratie van veel gemeenten wat betreft de ‘bijna dwangmatige verantwoordingsdrang van het rijk’ zoals een deelnemer het noemde.

Constructieve ontregelaars

In Nijmegen en Leeuwarden wordt al volop geëxperimenteerd met een integrale wijkaanpak. Los van regels en protocollen wordt gekeken wat een burger of wat een gezin nodig heeft en dat wordt geregeld. Daarbij wordt ook gekeken wat de hulpbehoevende en zijn sociale omgeving daaraan zelf kan bijdragen. ‘Gewoon doen wat nodig is’, vatte de Nijmeegse transitiemanager Mariken van Woerkum samen. ‘Constructieve ontregelaars zijn nodig; geen professionals die volgens protocollen werken.’

Bekijk hier een uitgebreide foto-impressie van het debat