Liever vacature dan een brokkenpiloot

Het wetsvoorstel van minister Donner om werkzoekenden te verplichten elke baan te accepteren na een jaar werkloosheid, maakt weinig enthousiasme los. Werkgeverskoepel VNO-NCW steunt het voorstel, maar onder werkgevers in het veld is het een stuk stiller. Zo zijn er bij Defensie nog banen genoeg, maar niet elke werkloze kan soldaat worden, aldus het ministerie. Voor mensen met een technische of administratieve achtergrond zijn er nog wel een stuk of duizend banen, maar voor de rest heeft men soldaten nodig.

In het onderwijs en de zorg, ook sectoren waar de vraag naar personeel groot is, staan de instellingen evenmin te popelen. Liever een openstaande vacature dan een brokkenpiloot, is de houding. ‘Mensen zonder opleiding en vijf jaar relevante werkervaring nemen wij niet aan’, zegt personeelsmanager Jolanda Buikema van de Nationale Zorg Groep, een uitzendspecialist in de zorgsector.

Ook de V&VN, de beroepsorganisatie van verpleegkundigen en verzorgenden, moet weinig hebben van werklozen die verplicht in de zorg worden ingezet. Men vreest onverschillige collega’s. ‘Als je de klik mist dan heeft de zorg je niets te bieden’, aldus woordvoerster Monique Verkerk in Trouw. ‘Je kunt een werkloze postbode niet verplichten om billen te wassen als hij daar niets mee heeft.’

In het onderwijs is de animo voor werkloze kandidaten niet veel beter. Schooldirecties werken het liefst met professionele leerkrachten, ook al zijn die er niet genoeg, zegt directeur Rob Leenders van Onderwijs BV, een bemiddelingsbureau voor docenten. ‘Scholen ontkomen er niet aan om mensen van buiten aan te trekken.’

Op basis van de huidige ervaringen verwacht Leenders geen grote oogst onder het groeiend legioen werklozen. Inmiddels hebben zich 250 werklozen gemeld. ‘Ik denk dat daarvan tussen de 10 en 20 procent uiteindelijk geschikt zal zijn voor een baan in het onderwijs.’

In wetenschappelijke kring reageert men ook lauw op Donners werklozenplan. ‘Ik vraag me af of je met zo’n wetsvoorstel meer doet voor werklozen, dan je in het verleden al deed’, zegt de Tilburgse hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. ‘Als dat niet het geval is, ben ik er niet voor om werklozen te verplichten om te gaan werken. Nog steeds zijn flankerende regels niet rooskleurig, zoals tijdige scholing en het ondersteunen van mensen om vanuit de bijstand een bedrijf te starten. We hebben helemaal geen infrastructuur om iets te gaan doen met die dwang. Ondersteuning is een soort eeuwige belofte aan de arbeidsmarkt die nooit wordt ingelost.’

Zo lang er nog geen infrastructuur is die arbeidsmobiliteit soepel regelt, maakt Donners dwangwet weinig kans op een gunstig effect, schat hij. ‘Mensen zullen zelf de juiste mentaliteit moeten hebben om ander werk te accepteren. Daarnaast moet je ook de capaciteit hebben om werklozen banen te bieden. Ten slotte moet je de faciliteiten hebben om ze te ondersteunen. Ontbreekt het daaraan, dan heb je niks aan deze wet. Wat moet je nu met een vrachtwagenchauffeur aan het bed?’

Arbeidsmobiliteit

Toch is Donners initiatief niet van gisteren. Het komt voort uit de algemene behoefte aan meer arbeidsmobiliteit. De voorbereidingen ervoor dateren van vorig jaar, toen er nog geen crisis was. In dat kader past ook Donners initiatief om werknemers te stimuleren van de ene naar de andere sector over te stappen. Hij wil dat stimuleren door geld van scholingsfondsen van branches te gebruiken, een potje van meer dan een half miljard euro. Ook dit plan is al ouder dan de crisis.

Toch is de toevloed van werklozen naar onderbezette sectoren geen gelopen race, legt onderzoekster Vera Veldhuis van onderzoeksbureau Astri uit. Zij deed onarbeidsmarkt derzoek naar intersectorale mobiliteit. ‘Met alleen een budget voor opleiden ben je er niet. Je kunt het ook niet zo maar opleggen. Voor succes is belangrijk dat mensen het zelf willen. Deze motivatie kun je stimuleren, bijvoorbeeld door drempels weg te nemen. Dat kan door voorlichting of snuffelstages. Heb je mensen eenmaal gemotiveerd voor zo’n stap, dan nemen ze eventuele financiële consequenties voor lief.’

Overhevelen van medewerkers van de ene naar de andere sector vraagt bovendien tijd. ‘Het duurt al gauw een jaar, afhankelijk van iemands ervaring met overstappen naar een andere werkkring’, zegt Veldhuis. Dan is er nog het feit dat intersectorale mobiliteit aandacht vreet, waardoor het nauwelijks geschikt is voor grootschalig gebruik. ‘Als je dit bureaucratisch gaat opzetten, werkt het evenmin’, zegt Veldhuis. ‘Dan ligt alles weer vast in regels en is er geen ruimte voor en maatwerk.’

Subsidie noch mobiliteitssysteem zijn al onder handbereik. Hoogleraar Wilthagen denkt dan ook dat Donners werklozendwang op flinke tegenwerking kan rekenen. Hij verwijst naar een recent arrest in Arnhem. Daar stelde de rechtbank een bijstandsgerechtigde in het gelijk die protesteerde tegen de korting op zijn uitkering omdat hij niet wilde schoffelen in het kader van zijn reïntegratie. ‘Dit schoffelarrest heeft iets gezegd over de vrijheid van arbeidskeuze’, aldus Wilthagen.

‘De grenzen die daaraan worden gesteld zijn vastgelegd in grondrechten en internationale verdragen. Daarnaast heb je het probleem van de kapitaalvernietiging als mensen jaren voor een vak hebben gestudeerd dat ze niet meer kunnen uitoefenen. Natuurlijk vind ik ook dat je niet eindeloos in een uitkering kunt blijven hangen. Maar als de randvoorwaarden waarmee je mensen wil dwingen om een baan te accepteren niet voldoende zijn uitgewerkt, dan gaat het botsen. Dan voorzie ik een stroom rechtszaken van mensen die protesteren tegen de gedwongen acceptatie van werk. Met de schoffelaar uit Arnhem is de toon gezet

Personeel Corus tijdelijk naar Defensie?

Defensie praat met circa tien bedrijven, waaronder Corus, over tijdelijke overplaatsing van hun personeel naar de krijgsmacht. Bij het leger staan 7.600 vacatures open, waarvan er tijdelijk 1.500 vervuld zouden kunnen worden door burgers.

Het gaat volgens Defensie om een uiteenlopende functies van administratief en IT-werk tot monteurs- en gevechtsfuncties. Aan de detachering zitten nog wel wat haken en ogen, blijkt uit navraag bij het ministerie. ‘Het tijdelijk overnemen van werknemers kan belastend zijn, we hebben het liefst mensen die zo aan de slag kunnen’, zegt een woordvoerder. ‘Of we mensen kunnen plaatsen hangt dus af van hun capaciteiten en de eisen die de werkgever stelt. Vooropgesteld dat werknemers zelf natuurlijk ook willen.’ Defensie spreekt liever van ‘verkennende gesprekken’ dan van een vastomlijnd plan.

Staalbedrijf Corus, waar achthonderd banen op de tocht staan, ziet wel iets in samenwerking met de marine. Detachering van personeel op bijvoorbeeld de marinebasis in Den Helder zou de druk op de arbeidsmarkt in de regio IJmond aanzienlijk verlichten. FNV Bondgenoten en de Ondernemingsraad reageren afwachtend. ‘Ik zie het maar als een proefballonnetje’, zegt John de Vries, voorzitter van FNV Bondgenoten bij Corus. ‘Wij zijn nog niet overtuigd van de noodzaak om te snijden in het personeelsbestand. Dat moet eerst maar eens goed onderbouwd worden, tot die tijd vinden we er niets van.’

Binnenlands Bestuur volgt de komende tijd de ontwikkelingen in de regio IJmuiden in het kader van de economische crisis.