Eyeopeners voor handhaving tijdens coronacrisis

Jeugdoverlast, spanningen tussen jongeren en handhavers en tussen burgers over de coronaregels en nieuwe vormen van criminaliteit, zoals fraude met de Tozo-regeling. Dat zijn de effecten van de coronacrisis op de openbare orde en veiligheid op lokaal niveau, blijkt uit onderzoek door bureaus Beke, Bervoets, Broekhuizen en Landman (team CoroPol) in opdracht van de gemeente Amsterdam en Arnhem.

Afnemend draagvlak coronamaatregelen
In een speciale factsheet hebben de bureaus weergegeven welke ontwikkelingen zij zien en wat hun verwachtingen zijn wat betreft de effecten van de coronacrisis op de openbare orde en veiligheid op lokaal niveau. Eerst staan ze stil bij de hoofdfactoren, zoals de houding van burgers. Het draagvlak voor coronamaatregelen zal vooral bij jongeren afnemen: verzet en burgerlijke ongehoorzaamheid zullen toenemen. Ook tussen (groepen) burgers zullen verschillen in houding ten opzichte van het coronabeleid toenemen. Er zijn ook ‘intermediërende factoren’, zoals het aanbreken van de zomer, waardoor het langer licht is en het ‘straatweer’ wordt en straks de zomervakantie met beperkingen.

Kwetsbare groepen
Een andere hoofdfactor die een rol speelt is dat de gelegenheidsstructuur voor criminaliteit en overlast fundamenteel verandert: van offline naar online, van buitenshuis naar binnenshuis en het vinden van nieuwe mogelijkheden door de georganiseerde criminaliteit. Daarbij zal de economische crisis heviger worden, werkloosheid toenemen en de ‘zwarte economie’ instorten, wat vooral de kwetsbare groepen treft. Intussen zijn werkwijzen van professionals in het OOV-domein ingrijpend veranderd: er is minder contact met doelgroepen en bijvoorbeeld de uitvoering van de persoonsgebonden aanpak is minder gemakkelijk.

Fraude met Tozo verwacht
Als gevolg hiervan zullen jongeren handhavers gaan uitdagen met toenemende kans op escalatie. Ook tussen burgers ontstaan spanningen over het al dan niet goed naleven van coronamaatregelen. Online oplichting, verborgen huiselijk geweld en het mogelijk in zee gaan met de georganiseerde criminaliteit door jongeren die hun baan en ondernemers die hun klandizie zijn verloren en in financiële problemen komen. Ook verwachten de bureaus (grootschalige) fraude met financiële ondersteuningsmaatregelen, in het bijzonder met de Tozo-regeling voor zelfstandig ondernemers. Met de recent ingevoerde partnerinkomenstoets lijkt de overheid hier al op te hebben voorgesorteerd.

Doelgroepen: (kwetsbare) jongeren en studenten
Belangrijke doelgroepen voor het handhaven van de lokale openbare orde en veiligheid zijn niet alleen de overlastgevende jeugdgroepen, maar ook ‘risicoloze’ jongeren die worden meegesleept en studenten die binnen of buitenshuis feestjes geven, waarbij discussie kan ontstaan over er sprake is van een ‘huishouden’. Maar ook jongeren met een persoonsgebonden aanpak wiens kwetsbaarheid toeneemt door veranderende werkwijzen van instanties en jongeren in gesloten instellingen die nog dieper in de problemen komen door de maatregelen of een terugval krijgen in gedragsproblemen. En daarnaast zijn verwarde personen die minder begeleiding krijgen en groepen asielzoekers die niet op de hoogte zijn van de maatregelen of zich er niet aan (kunnen) houden ‘prioritaire doelgroepen’.

Strategie en aanpak veiligheidsvraagstukken
Hoe nu te handelen? De bureaus geven aanknopingspunten voor een strategie voor toezicht en handhaving. Het is bijvoorbeeld van belang te kiezen tussen een repressief model (direct beboeten) en een overlegmodel (‘getrapt’). En maak gebruik van een ‘bejegeningsprofiel’ om eenduidigheid in de handhaving te bevorderen. Heb daarbij oog voor de grijze gebieden, zoals studenten in relatie tot ‘huishouden’, en hoe daarmee om te gaan. Voorkom ten opzichte van jongeren ook het wij-zijperspectief en let op 'veelmelders': sommige melders willen de maatregelen gebruiken om jongeren waar ze al langer last van hebben weg te krijgen. Ga ook de verveling onder jongeren tegen door ze te betrekken bij ontwikkeling van ideeën voor activiteiten. In de aanpak van veiligheidsvraagstukken is het belangrijk een aanpak van huiselijk geweld te ontwikkelen en de persoonsgerichte aanpak bij te sturen.